ABDULLAH b. CİBRÎN

Riyad’a bağlı Kuvey‘iye ilçesinin Muhayrika köyünde dünyaya geldi; 1930 yılında doğduğu da söylenir (Abdülhâdî b. İvaz b. Muavvaz el-Ömerî, s. 19). Necid bölgesindeki meşhur Benî Zeyd kabilesinin bir kolu olan Âl-i Reşîd’den ilim ehli bir aileye mensuptur. Ailenin kendisine nisbet edildiği dedesinin büyük dedesi Hamed b. Cibrîn, Kuvey‘iye’de kadılık ve emirlik yapmış, çocukları ve torunları da ilimle meşgul olmuş, Hamed’in kardeşlerinden ve onların çocuklarından bazıları Kuvey‘iye ve çevresinde emirlikte bulunmuştur. Babası Abdurrahman, Reyn Kadısı Abdülazîz b. Muhammed eş-Şeserî’den ilim tahsili için Reyn’e taşındığından Abdullah b. Cibrîn’in küçüklüğü bu şehirde geçti. Babasından Kur’an, Arapça ve fıkıh okudu. Ardından Kur’an’ı ezberledi; Abdülazîz eş-Şeserî’den fıkıh, tefsir, hadis ve tarih dersleri aldı. Şeserî’nin vefatından sonra ailenin taşındığı Riyad’da 1954 yılı sonlarında sadece İslâmî ilimlerin okutulması için yeni açılan Ma‘hedü imâmi’d-da‘veti’l-ilmî’nin lise kısmını (1958) ve yüksek bölümünü (1962) bitirerek Şeriat Fakültesi diplomasına denk bir diploma aldı. 1968’de Ma‘hedü’l-kazâi’l-âlî’ye kaydolarak yüksek lisansını (1970) ve 1980’de Riyad’daki Şeriat Fakültesi’nde doktorasını (1986) tamamladı. Abdülazîz eş-Şeserî dışında Sâlih b. Mutlak, Muhammed b. İbrâhim Âlü’ş-Şeyh, Abdullah b. Muhammed b. Humeyd, İsmâil b. Muhammed el-Ensârî, Hammâd b. Muhammed el-Ensârî, Muhammed el-Beyhânî, Abdülhamîd b. Ammâr el-Cezâirî, Abdürrezzâk el-Afîfî ve Mennâ‘ Halîl el-Kattân gibi hocalardan ders aldı ve Abdülazîz b. Bâz’ın ders halkalarına devam etti. Kendisi de pek çok öğrenci yetiştirdi.

İlk resmî görevine 1960 yılı başlarında ülkenin Küveyt, Irak ve Ürdün sınırlarındaki yerleşim yerlerine bir heyet içinde irşad görevlisi olarak başladı. 1962’de mezun olduğu Ma‘hedü imâmi’d-da‘veti’l-ilmî’ye hoca olarak tayin edildi; burada tevhid, tefsir ve hadis, 1975’te gittiği Riyad’daki Şeriat Fakültesi’nde tevhid dersleri okuttu. Bu arada 1970’te Riyad’daki Âl-i Hammâd Camii’nin imamlığına tayin edildi, ardından çeşitli camilerde imamlık ve hatiplik yaptı. 1978’den itibaren Suudi Arabistan müftüsü Abdülazîz b. Bâz’ın isteğiyle kendisinin Riyad’daki Türkî b. Abdullah Camii’nde namaz kıldırma görevini üstlendi. 1982’de Riâsetü’l-buhûsi’l-ilmiyye ve’l-iftâ ve’d-da‘ve ve’l-irşâd’a sorulan sorulara cevap vermek üzere iftâ üyesi sıfatıyla görevlendirildi. Bu sırada Büyük Âlimler Heyeti’nin kendisine havale ettiği ilmî araştırmaları yapma görevinde ve heyetin çıkardığı Mecelletü’l-buḥûs̱i’l-İslâmiyye’nin yayın kurulu üyeliğinde bulundu. I. Körfez Savaşı sırasında ve sonrasında Suudi Arabistan hükümetinin konuyla ilgili icraatlarını eleştiren kişilerle birlikte hareket ettiğinden 1991 Haziranında iftâ vazifesinden uzaklaştırılıp emekliye sevkedildi, cami dersleri yasaklandı; ancak yaklaşık iki ay sonra söz konusu faaliyetlerden ayrıldığını açıklayınca eski görevine iade edildi ve cami derslerine yeniden başladı. 1987-1990 yıllarında İmam Muhammed Üniversitesi’ne bağlı Ma‘hedü’l-kazâi’l-âlî’de siyâset-i şer‘iyye ve ahvâl-i şahsiyye, ayrıca hayatının son yıllarında Usûlüddîn Fakültesi’nde doktora dersleri verdi. Resmî eğitim kurumları dışında camilerde ve evinde ders halkaları teşkil ederek akaid, fıkıh, fıkıh usulü ve hadis okutan İbn Cibrîn, Riyad’da Şübrâ semtinde Abdullah er-Râcihî Camii yapıldıktan sonra derslerini oraya taşıdı ve hayatının sonlarına kadar burada derslerine devam etti. Bir taraftan da ülkenin pek çok yerini dolaşarak vaazlar verdi. 2009 yılı Şubat ayında rahatsızlanınca kısa bir süre Almanya’da tedavi gördükten sonra döndüğü Riyad’da 13 Temmuz 2009 tarihinde vefat etti ve Riyad Ûd Mezarlığı’na defnedildi.

Abdullah b. Cibrîn, gerek Selefîliği açıklama ve savunma bağlamında gerekse diğer İslâmî konularda yazdığı eserler yanında yaptığı konuşmaları, fetvaları, vaazları, cami ve ev derslerinin kaset, video, kitapçık ve diğer iletişim araçları ile geniş kitlelere ulaştırılması sayesinde hem Suudi Arabistan’da hem diğer ülkelerdeki Selefî hareketlerce en çok tanınan ve benimsenen simalardan biri olmuştur. Şiîler hakkındaki fetvaları, Hz. Peygamber soyundan olup halen hayatta bulunanlara zekât verilebileceği ve kadınların mahremsiz olarak uçakla seyahat edebileceği gibi fetvaları hararetli tartışmalara yol açmıştır. Abdullah b. Cibrîn’in başlattığı, hem Suudi Arabistan vatandaşlarının hem diğer milletlerden insanların katıldığı, yaklaşık 300 öğrencinin aynı anda bulunduğu cami dersleri, vefatından sonra oğulları tarafından Riyad’daki Abdullah er-Râcihî Camii’nde devam ettirilmiştir. Oğulları ayrıca onun adına kurdukları İbn Cibrîn Hayır Müessesesi ve internet sitesiyle de (http://www.ibn-jebreen.com) babalarının faaliyetlerini yaşatmaya çalışmaktadırlar.

Eserleri. 1. Aḫbârü’l-âḥâd fi’l-ḥadîs̱i’n-nebevî. Abdullah b. Cibrîn, yüksek lisans tezi olarak hazırladığı bu çalışmasında haber-i vâhidin itikadî konularda da delil kabul edilebileceğini savunmuştur (Riyad 1408).

2. et-Taʿlîḳāt ʿalâ metni Lümʿati’l-iʿtiḳād. Ma‘hedü imâmi’d-da‘veti’l-ilmî’de hocalık yaptığı sırada öğrencilere okutmak amacıyla Muvaffakuddin İbn Kudâme’nin Lümʿatü’l-iʿtiḳād adlı eseri üzerine yaptığı, eserde geçen hadislerin tahrîcini de içeren bir çalışmadır (Riyad 1995). Eser ayrıca, Muhammed b. Hamed el-Menî‘ tarafından hadislerin kaynakları dipnotlarda gösterilerek el-İrşâd Şerḥu Lümʿati’l-iʿtiḳād adıyla basılmıştır (Riyad 1418/1997).

3. et-Tedḫîn: Mâddetühû ve ḥükmühû fi’l-İslâm. 1978 yılında Medine İslâm Üniversitesi’nde yapılan bir kongreye sunulmak üzere hazırlanan bu çalışmada sigara içmenin haram olduğu ileri sürülmektedir (Riyad 1406/1986).

4. el-Cevâbü’l-fâʾiḳ fi’r-reddi ʿalâ mübeddili’l-ḥaḳāʾiḳ. Mısırlı bir âlimin Vehhâbîler hakkındaki yazısına İbn Cibrîn’in reddiye niteliğinde kaleme aldığı, Mecelletü’l-buḥûs̱i’l-İslâmiyye’de yayımlanan makalenin (sy. 9 [Riyad 1404], s. 127-139) risâle halinde basılmış şeklidir (Riyad 1410/1990).

5. Ḥavle’ş-şehâdeteyn: Maʿnâhümâ ve mâ testelzimühû küllün min hümâ. Kelime-i şehâdetin anlamı ve gereğinin, ona aykırı inanç ve tavırların ele alındığı bu çalışma da Mecelletü’l-buḥûs̱i’l-İslâmiyye’de çıkan bir makale olup (sy. 17 [1406-1407], s. 81-128) daha sonra da değişik baskıları yapılmıştır (Cidde 1415/1995).

6. el-İslâm beyne’l-ifrâṭ ve’t-tefrîṭ. İbn Cibrîn’in verdiği bir konferansın öğrencisi Muhammed b. Hamed el-Menî‘ tarafından kitapçık halinde basılmış şeklidir (Riyad 1413/1992, 1425/2004).

7. Ṭalebü’l-ʿilm ve faḍlü’l-ʿulemâʾ. Bu da bir konferansın basılmış şeklidir (Riyad 1413/1992).

İbn Cibrîn, Hanbelî mezhebinde önemli bir yeri olan Hırakī’nin el-Muḫtaṣar adlı eserine Şemseddin ez-Zerkeşî’nin yazdığı şerhin başından nikâh bölümüne kadar olan kısmını doktora tezi olarak neşre hazırlamış, daha sonra kitabın tamamını tahkik ederek yayımlamıştır (Şerḥu’z-Zerkeşî ʿalâ Muḫtaṣari’l-Ḫıraḳī, I-VII, Riyad 1410/1990, 1413/1993, 1430/2009; Beyrut 1414/1993). İbn Cibrîn’in çeşitli konulara dair fetvalarından, derslerinden ve konuşmalarından pek çoğu kitap veya kitapçık haline getirilerek basılmıştır, bir kısmının da basım çalışmaları devam etmektedir. Bu şekilde 100’ün üzerinde çalışma bulunmaktadır (bir listesi için bk. Selmân b. Abdülazîz es-Sagīr, s. 156-162; Abdülhâdî b. İvaz b. Muavvaz el-Ömerî, s. 38-45). Muhammed b. Nâsır b. Abdülazîz eş-Şeserî, İbn Cibrîn’in birkaç ay süren ilk görevi sırasındaki hâtıralarını özetleyerek kitap halinde neşretmiştir (el-ʿAẕbü’z-zülâl fi’ḫtiṣâri riḥleti’ş-şimâl li-fażîleti’d-duktûr ʿAbdillâh b. ʿAbdirraḥmân el-Cibrîn, Riyad 1425/2004).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 7-8 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.