https://islamansiklopedisi.org.tr/bedri-i-kesmiri
Hayatıyla ilgili bilinenler daha çok Sirâcü’ṣ-ṣâliḥîn ve İskendernâme adlı eserlerindeki kayıtlarla sınırlıdır. Araştırmacı Abdülganî Mirzayof, Bedrî’nin Keşmir’den Merv’e gittiği 961 (1554) yılını onun doğum tarihi olarak gösterir (Vaḥîd, sy. 132 [1353], s. 707). Çocukluğu Keşmir’de geçti. Önceleri Kübreviyye tarikatına intisap ettiyse de 960’ta (1553) hac niyetiyle çıktığı yolculuk sırasında Kandehar’da görüştüğü Mevlânâ Lutfullah’ın müridlerinden Hacı Nazar Ali Hucendî’nin tavsiyesiyle Merv’e geçerek Nakşibendiyye-Ahrâriyye şeyhi Hâce Muhammed İslâm Buhârî Cûybârî’nin halifelerinden Emîr Yûnus Muhammed Sûfî’ye bağlandı. Kısa bir süre burada kalıp çilesini doldurdu. Şeyhinin ölümü üzerine 961’de (1554) Buhara’ya gitti. Burada Hâce Muhammed İslâm Buhârî’nin oğlu Hâce Kelân Saîdüddin Sa‘d Cûybârî’nin müridi oldu. 987 (1579) yılında yazdığı Sirâcü’ṣ-ṣâliḥîn’de doğduğu şehri görmek isteğini dile getirmekle birlikte yaşlılığı sebebiyle Keşmir’e bu seyahatini yapamadı. Mâverâünnehir Emîri Ebü’l-Gāzî Abdullah Bahadır Şeybânî adına Ẓafernâme adlı mesnevisini kaleme aldığı 1001 (1592-93) yılından sonra hayatıyla ilgili hiçbir kayda rastlanmadığına göre bu tarihlerde vefat ettiği söylenebilir. Şiirlerinde “Bedrî” mahlasını kullanmış olup orta seviyede bir şair kabul edilir. Gazelleri kaside niteliği taşımakta, özellikle Sirâcü’ṣ-ṣâliḥîn’de yer alanlar ahlâkî mazmunlar içermektedir.
Eserleri. 1. Miʿrâcü’l-kâmilîn. 981’de (1573) yazılan eser Hâce Saîdüddin Sa‘d Cûybârî’nin menkıbelerini içerir.
2. Ravżatü’l-cemâl. 983 (1575) yılında kaleme alınmış kaside, gazel ve rubâî gibi şiirler içeren 8000 beyitlik bir mecmuadır.
3. Sirâcü’ṣ-ṣâliḥîn. Kitabın ilk bölümünde tasavvuf, ahlâk ve şeyh Yûnus Muhammed Sûfî’nin menkıbeleri, ikinci bölümünde ölüm ve mahiyeti hakkında bilgiler yer alır. Eser Seyyid Sirâceddin tarafından neşredilmiştir (bk. bibl.).
4. Dîvân-ı Bedrî. 988’de (1580) yazılmış 7000 beyitte kaside, gazel, na‘t türünde Ehl-i beyt’in ve Nakşibendî şeyhlerinin menkıbelerini içerir.
5. Ravżatü’r-Rıḍvân ve ḥadîḳatü’l-ġılmân. Cûybâr şeyhlerinden bilhassa Hâce Muhammed İslâm Buhârî, oğlu Hâce Saîdüddin Sa‘d Cûybârî ve onların bölgedeki emîrlerle ilişkilerinin anlatıldığı bir tezkiredir. Bir nüshası Taşkent Ebü’r-Reyhân el-Bîrûnî Enstitüsü Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (nr. 2094).
6. Baḥrü’l-evzân. 989 (1581) yılında tamamlanan eser 330.000 beyti aşan ve her biri taklit olan yedi Farsça mesneviyi içerir. a) Menbaʿu’l-eşʿâr. Nizâmî-i Gencevî’nin Maḫzenü’l-esrâr’ının taklididir. b) Mâtem-i Serâ. Ferîdüddin Attâr’ın Manṭıḳu’ṭ-ṭayr’ının taklididir. c) Zühre ve Ḫûrşîd. Senâî’nin Ḥadîḳatü’l-ḥaḳīḳa’sının taklididir. d) Şemʿ-i Dilefrûz. Emîr Hüsrev-i Dihlevî’nin Ḫüsrev ü Şîrîn’inin taklididir. e) Maṭlaʿu’l-fecr. Abdurrahman-ı Câmî’nin Sübḥatü’l-ebrâr’ının taklididir. f) Leylâ vü Mecnûn. Hâtifî’nin aynı adlı mesnevisinin taklididir. g) Rusülnâme. Sa‘dî’nin Bostân’ının taklididir. Bu son mesnevi 196.000 beyit olup Ṣafînâme, İskendernâme, Muṣṭafânâme ve Ẓafernâme şeklinde dört bölüme (defter) ayrılır. 33.000 beyitten oluşan Ṣafînâme Hz. Âdem’den Îsâ’ya kadar olan peygamberlere dairdir. Zülkarneyn hikâyesinin anlatıldığı, Mâverâünnehir Emîri Ebü’l-Gāzî Abdullah Bahadır Şeybânî’ye ithaf edilen 7000 beyitlik İskendernâme’nin mukaddimesinde Hâce Muhammed İslâm Buhârî ve oğlu Hâce Saîdüddin Sa‘d Cûybârî’nin biyografileri de yer almaktadır. Eserin yazma nüshası Paris Bibliothèque Nationale’de kayıtlıdır (Blochet, III, 352-354). Muṣṭafânâme’de Resûlullah’ın sîreti, Hz. Ebû Bekir’in hilâfetinden Hüseyin’in şehâdetine ve Muâviye’nin hilâfetinden Şeybânîler’e kadar İslâm tarihi 140.000 beyitte anlatılmaktadır. 16.000 beyitten meydana gelen Ẓafernâme’de Ebü’l-Gāzî Abdullah Bahadır Şeybânî zamanındaki olaylar konu edilir. Bu mesnevinin yazma nüshası Tacikistan Duşanbe Yazma Nüshalar Enstitüsü’nde mevcuttur (Fihrist-i Nüsḫa-i Ḫaṭṭî-yi Fârsî, I, 59).
BİBLİYOGRAFYA
Bedrî-i Keşmîrî, Sirâcü’ṣ-ṣâliḥîn (nşr. Seyyid Sirâceddin), İslâmâbâd 1376 hş./1997.
E. Blochet, Catalogue des manuscrits persans de la Bibliothèque Nationale, Paris 1928, III, 352-354.
Safâ, Edebiyyât, V, 713-717.
a.mlf., “Badrī Kašmīrī”, EIr., III, 383.
Fihrist-i Kütüb-i Ḫaṭṭ-ı Özbekistân, Taşkent 1957, I, 67.
Nefîsî, Târîḫ-i Naẓm u Nes̱r, I, 444-445.
Ahmed-i Münzevî, Fihrist-i Nüsḫahâ-yı Ḫaṭṭî Kitâbḫâne-i Gencbaḫş, İslâmâbâd 1402/1982, IV, 2122-2123.
Seyyid Hüsâmeddin Râşidî, Teẕkire-i Şuʿarâ-yı Keşmîr, Karaçi 1983, I, 132-133.
Fihrist-i Nüsḫa-i Ḫaṭṭî-yi Fârsî Enstîtû-i Âs̱âr-ı Ḫaṭṭ-ı Tâcikistân (haz. Seyyid Ali Mûcânî – Emîr Yezdân Ali Merdân), Tahran 1376 hş., I, 59.
Abdülganî Mirzayev, “Bedreddîn Keşmîrî ve İştibâhâtî der Taʿyîn-i Teʾlîfât-ı Û”, Vaḥîd, sy. 132, Tahran 1353 hş., s. 700-713.
Ârif Nevşâhî, “Aḥvâl ve Âs̱âr-ı Bedreddîn Bedrî Keşmîrî” (trc. Necm er-Reşîd), Nâme-i Pârisî, sy. 8, Tahran 1377 hş., s. 19-27.
Paul E. Losensky, “Badrī Kashmīrī”, The Encyclopaedia of Islam Three, Leiden 2009, fas. 4, s. 97-99.
