BİHÂR

Batısında Uttar Pradeş ve Medya Pradeş eyaletleri, kuzeyinde Nepal, doğusunda Bengladeş ve Batı Bengal eyaleti, güneyinde ise Orissa eyaleti bulunur. Yüzölçümü 173.876 km², nüfusu 69.914.734 (1981) olan Bihâr eyaletinin başşehri Patna’dır. Eyalet dört yönetim birimine ayrılmıştır. Bunlar Patna, Tirhut, Bagalpûr ve Chota Nagpûr’dur. Bu bölgede konuşulan Bihârî lehçesi Hindu’dan (Hindustânî) çok Bengalce’ye yakındır. İngiliz hâkimiyeti devrinde Bengal valisinin emrinde bulunan bölge sonradan Orissa eyaletine dahil edilmiştir. Bugün ise doğrudan Hindistan Cumhuriyeti’ne bağlı bir eyalettir. 1541’de Şîr Şah Sûrî tarafından Patna’ya taşınıncaya kadar bölgenin merkezi Bihâr şehri idi. Tarihte hiçbir zaman bağımsız bir devlet olamayan Bihâr, Ekber Şah zamanında Bâbürlü İmparatorluğu’nun idaresine girmiştir (1582).

İslâmiyet’in Hindistan’da yayıldığı ilk devirlerinden itibaren Bihâr bölgesi kendi içindeki idarecilerce yönetilmiştir. Bu bölgede bulunan Mungir, 1193’te Muhammed b. Bahtiyâr Halcî tarafından fethedilerek Delhi Sultanı Kutbüddin Aybeg’e bağlanmıştı. 1290-1320 yılları arasında Halacîler’ce yönetilen bölge, 1330’da Muhammed b. Tuğluk tarafından kesin olarak Delhi Sultanlığı idaresi altına alınmıştır. 1397’de bir ara Kanpûr’a bağlanan Bihâr’ı 1488’de İskender Lûdî tekrar Delhi Sultanlığı topraklarına katmıştır. 1765’te ise İngiltere’ye bağlanarak Doğu Hindistan Şirketi’nin denetimi altına girmiştir.

Bölgede yaşayan müslümanların nüfusu % 12’ye kadar varır. Eyalet merkezi Patna ile Muzafferpûr, Bagalpûr, Pusa ve Darbhanga şehirlerinde birer üniversite vardır. Darbhanga Üniversitesi’nde Sanskrit araştırmaları çok gelişmiştir. Patna’daki Khuda Bakhsh Oriental Public Library de birçok yazma eserin bulunduğu önemli kütüphanelerden biridir (bk. BANKİPÛR; HUDÂBAHŞ).

Bölgede çok sayıda kömür yatakları ve demir fabrikaları bulunması dolayısıyla bugün Bihâr, Hindistan endüstrisi bakımından büyük önem taşımaktadır. Bakır, fosfat, mika, boksit, demir cevheri, manganez ve kömür başta olmak üzere ülkede çıkarılan madenlerin % 40 kadarı bu bölgede toplanmıştır. Burada bulunan Ranchi, Bokaro ve Cemşîdpûr şehirleri Hindistan’ın büyük sanayi merkezleri arasındadır.

Bihâr, 1852 ve 1859 yıllarında İngiliz yönetimine karşı başlatılan ayaklanmaların önemli merkezlerinden biri olmuş, daha sonraki dönemlerde de Hint milliyetçiliğinin bütün safhalarında etkin bir rol oynamıştır.

Bihâr eyaletinde Nalanda ilinin merkezi olan ve Bihâr veya Bihâr-ı Şerif adıyla anılan şehir, Ganj’ın kolu olan Paimar ırmağının doğu kıyısındadır ve XIII-XIV. yüzyıllarda müslümanların idaresindeki Bihâr bölgesinin merkezi olmuştur. Şehrin nüfusu 151.343’tür (1981).

Bihâr bölgesinde bugüne ulaşmış en eski mimari eserler Bihâr-i Şerif’teki Melik İbrâhim Bayyû Türbesi (1353) ile Muhammed-i Sicistânî’nin türbesidir. Telhâra’daki Sengî Mescid ve İmâdpûr’da Bahtiyâr Halcî’ye ait olduğu söylenen türbe de bu ilk dönem mimari eserleri içinde yer alır. Bunları Mangîr’deki Şah Nâfe Türbesi (1497-1498), Hedef’teki Câmi-Mescid (Cuma Camii, XVI. yüzyıl) takip eder. Hilsa’da Şah Jamman Jati Türbesi (1543), Sasaram’da (Sehserâm) Hasan Sûr, Şîr Şah Sûr ve Alâvel (Alîval) Han türbeleri, Chainpûr’da Bahtiyâr Han Türbesi, Rohtasgarh’ta kale içindeki Cami-Mescid (1543) Sûrîler dönemine ait önemli eserlerdir. Rohtasgarh’taki Habeş Han Camii ve Türbesi (1578) ile kısmen harap halde olan Sâkî Sultan Türbesi (1578), Bâbürlüler’in ilk zamanlarında yapılmakla birlikte bir önceki dönemin mimari özelliklerini yansıtır. Bâbürlü dönemi eserleri arasında Menîr’deki (Maner) Mahdûm Şah Devlet Türbesi ile Sengî Mescid, Champanagar’da Mahdûm Sâhib Türbesi (1622-1623), Rajmahal’de Seng-i Dalan Köşkü, Patna’da Şîr Şah Camii, Medrese Camii (1630), Nevvâb Münîrüddevle Türbesi (1759), Mîr Eşref Camii (1773-1774), Nevvâb Heybet Camii (1748) ve Bagalpûr’da İbrâhim Hüseyin Han Türbesi en önemlileridir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 6. cildinde, 138-139 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.