https://islamansiklopedisi.org.tr/ceziri-abdurrahman-b-muhammed
Yukarı Mısır’daki Sûhâc vilâyetine bağlı Şendevîl adasında doğdu. Ezher’de öğrenim gördü (1895-1908). Meslek hayatına mezun olduğu bu okulda ders vermekle başladı. Ardından Vakıflar Bakanlığı’nın (Vezâretü’l-evkāf) mescidler kısmında önce müfettişliğe (1912), sonra da başmüfettişliğe tayin edildi. Daha sonra Külliyyetü usûli’d-dîn’de profesör olarak görev yapan Cezîrî, Hey’etü kibâri’l-ulemâ’ya üye oldu. Hanefî olmasına rağmen karşılaştırmalı bir fıkıh eseri yazacak kadar dört mezhebe de vâkıftı. Hulvân’da vefat etti.
Eserleri. 1. el-Fıḳh ʿale’l-meẕâhibi’l-erbaʿa. Dört mezhebe dair karşılaştırmalı bir fıkıh kitabıdır. 1922 yılında Mısır Vakıflar Bakanlığı, Ezher Üniversitesi tarafından oluşturulan bir komisyona, ders kitabı olarak okutulmak üzere karşılaştırmalı bir fıkıh eseri hazırlama görevi verdi. İbadetlerle ilgili I. cilt (Kahire 1928) büyük bir kabul görünce Vakıflar Bakanlığı, Cezîrî başkanlığında dört mezhep âlimlerinden oluşan yeni bir komisyon görevlendirdi ve eserin tekrar gözden geçirilerek yayımlanmasını sağladı (Kahire 1931). Eserin II-IV. ciltlerini (Kahire 1933-1937, 1939; Beyrut 1969) bizzat hazırlayan Cezîrî’nin vefatı üzerine hadlerle ilgili V. cilt Ali Hasan el-Arîd tarafından, onun notlarından derlenip eksikleri tamamlanarak neşredilmiştir (I-V, Kahire 1972; İstanbul 1984). Eser Dört Mezhebin Fıkıh Kitabı adıyla (I-VII, İstanbul 1971-1978, 1988, 1991) Hasan Ege tarafından, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı adıyla da (I-VIII, İstanbul 1989-1990/1409-1410) Mehmet Keskin tarafından Türkçe’ye tercüme edilmiştir.
2. Tavżîhu’l-ʿaḳāʾid fî ʿilmi’t-tevḥîd (Kahire 1933).
3. Edilletü’l-yaḳīn fi’r-reddi ʿalâ Kitâbi Mîzâni’l-ḥaḳ ve ġayrihî min meṭâʿini’l-mübeşşirîne’l-Mesîḥiyyîn fi’l-İslâm (Kahire 1934). Başta meşhur Alman misyoneri Karl Gottlieb Pfander’in (ö. 1865) Waage der Wahrheit (Arapça’sı Mîzânü’l-ḥaḳ) adlı kitabında yer alan görüşler olmak üzere bazı hıristiyan misyonerleri tarafından İslâm’a yöneltilen saldırılara bir reddiyedir.
4. Aḥsenü’l-beyân fi’r-reddi ʿalâ men meneʿa tercemete tefsîri’l-Ḳurʾân (Kahire 1355). Kur’an’ın meâlen de olsa tercüme edilemeyeceğini ileri sürenlere karşı reddiye olarak kaleme alınmıştır. Ayrıca el-Aḫlâḳu’d-dîniyye ve’l-ḥikemü’ş-şerʿiyye ile Dîvânü Ḫuṭab adlı eserleri de yayımlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Cezîrî, Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı (trc. Mehmet Keskin), İstanbul 1989-90/1409-10, mütercimin önsözü, s. 1, 2.
Ziriklî, el-Aʿlâm, IV, 111.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, V, 186.
A. S. Fulton – M. Lings, Second Supplementary Catalogue of Arabic Printed Books in the British Museum, London 1959, s. 46.
el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, I, 609.
Âyide İbrâhim Nusayr, el-Kütübü’l-ʿArabiyyetü’lletî nüşiret fî Mıṣr beyne ʿâmey 1926-1940, Kahire 1980, s. 16, 37, 43.
Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî, Muʿcemü’l-Aʿlâm, Limasol 1407/1987, s. 407.
