https://islamansiklopedisi.org.tr/devletabadi
Dekken’in Devletâbâd şehrinde doğdu. Tahsilini Delhi’de Şeyh Nasîrüddin Çerâğ ed-Dihlevî’nin önde gelen talebelerinden Kādî Abdülmuktedir ve Mevlânâ Hâcegî’nin yanında tamamladı. Timur’un Hindistan’ı işgali sırasında Delhi’yi terkederek Cavnpûr’a yerleşti. Bu bölgenin hükümdarı olan Sultan İbrâhim Şarkī onu büyük bir memnuniyetle ülkesine kabul etti ve kādılkudât olarak görevlendirdi. Bundan sonra kendisine “melikü’l-ulemâ” unvanı verilen Devletâbâdî’nin hükümdar nezdindeki itibarı daha da arttı. Nitekim sarayı ziyaret ettiği zamanlarda özel bir gümüş sandalyeye oturtularak ağırlanırdı. Devletâbâdî Cavnpûr’da vefat etti.
Eserleri. Devletâbâdî çeşitli konulardaki eserleri yanında Farsça şiirler de yazmıştır. Bilinen eserleri şunlardır:
1. Baḥr-i Mevvâc. Sultan İbrâhim Şarkī’ye ithaf edilen bu eser Farsça bir Kur’an tefsiridir. İlk altı sûreye ait bölümü 1297 (1880) yılında Leknev’de basılmıştır (yazmaları için bk. Storey I/1, s. 10; I/2, s. 1193).
2. el-ʿAḳāʾidü’l-İslâmiyye. Eserin yazma bir nüshası Râmpûr Devlet Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Brockelmann, GAL Suppl., II, 310).
3. Şerḥu Uṣûli’l-Pezdevî. Ebü’l-Yüsr el-Pezdevî’nin Uṣûlü’d-dîn’i üzerine yazılan bu şerhe ait yazma bir nüshanın Ebü’l-Kelâm Âzâd’ın şahsî kütüphanesinde olduğu belirtilmektedir (Zubaid Ahmad, s. 168).
4. Fetâvâ-yı İbrâhîm Şâhî. Devletâbâdî’nin çeşitli fetvalarını ihtiva eden bu eser Sultan İbrâhim Şarkī’ye ithaf edilmiştir (UDMİ, IX, 471).
5. Târîḫ-i Medîne (Storey I/1, s. 427).
6. Menâḳıbü’s-sâdât. Peygamber neslinin faziletlerine dairdir (yazmaları için bk. Storey I/1, s. 211; I/2, s. 1261).
7. el-İrşâd fi’n-naḥv (yazmaları için bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 309-310).
8. Şerḥu’l-Hindî. İbnü’l-Hâcib’in el-Kâfiye’si üzerine yazılan bir şerhtir (a.g.e., II, 310).
9. Bedâʾiʿu’l-mîzân. Arap dili ve belâgatıyla ilgilidir (Îżâḥu’l-meknûn, I, 170, 172).
10. Muṣaddaḳu’l-fażl. Kâ‘b b. Züheyr’in Ḳaṣîdetü’l-bürde’si üzerine yazılmış bir şerhtir (Haydarâbâd 1323).
BİBLİYOGRAFYA
Muhammed Gavsî, Gülzâr-ı Ebrâr, Asiatic Society of Bengal, Ivanow 97, vr. 47.
Firişte, Târîḫ, Bombay 1281, II, 306.
Abdülhak ed-Dihlevî, Aḫbârü’l-aḫyâr, Delhi 1309, s. 175-176.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1371.
Muhammed Sâdık, Ṭabaḳāt-ı Şahcihânî, British Museum, Or., nr. 1673, vr. 60.
Gulâm Ali Âzâd, Sübḥatü’l-mercân (nşr. M. Fazlurrahmân), Aligarh 1979, I, 9596.
a.mlf., Meʾâs̱irü’l-kirâm, Agra 1910, s. 188-189.
Sıddîk Hasan Han, Ebcedü’l-ʿulûm, Beyrut, ts. (Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye), III, 219.
Fakīr Muhammed, Ḥadâʾiḳu’l-Ḥanefiyye, Lucknow 1906, s. 319.
Rahman Ali, Teẕkire-i ʿUlemâ-i Hind, Lucknow 1914, s. 88-89.
Nûreddin, Tecellî-i Nûr, Cavnpûr 1900, II, 33.
Storey, Persian Literature, I/1, s. 9-10, 211, 427; I/2, s. 1193, 1261.
Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-ḫavâṭır, III, 20-22.
Brockelmann, GAL, II, 285; Suppl., II, 309-310.
Îżâḥu’l-meknûn, I, 166, 170, 172.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, I, 245; II, 30; IV, 309.
Zubaid Ahmad, The Contribution of India to Arabic Literature, Lahor 1967, s. 167-168.
K. A. Nizami, “ed-Devletâbâdî”, UDMİ, IX, 470-471.
