DVOŘÁK, Rudolf

Dřitni’de doğdu. İlk ve orta tahsilini bitirince şarkiyat sahasına ilgi duyarak Prag’daki Charles Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne devam etti. Burada önce klasik diller, sonra da Şark filolojisi öğrenimi gördü. Öğrenciliğinin ilk yıllarında Arapça ve diğer Doğu dilleri üzerinde sistemli çalışmalar yapan ve Hâfız’ın divanından seçtiği parçaları Çekçe’ye tercüme eden hocası Jaromir B. Košut’un tesirinde kalmış, bu arada hocasının tercümelerini daha da genişletmiştir. 1882’de Leipzig’de ünlü Arabist Fleischer’in yanında Arapça, Türkçe ve Farsça bilgisini ilerletti. 1883’te, Kur’an’daki yabancı kelimeler üzerine hazırladığı “Ein Beitrag zur Frage über die Fremdwörter im Korân” adlı teziyle Münih Üniversitesi’nden doktora derecesi almaya hak kazandı. Ardından 1884’te Prag Charles Üniversitesi Edebiyat Fakütesi’ne profesör yardımcısı olarak girdi, 1890’da da profesör kadrosuna tayin edildi. Burada, XIX. yüzyıl sonlarına doğru oldukça ilerleme gösteren şarkiyat araştırmalarının hemen her sahasında çeşitli incelemeler yaptı ve dersler verdi. Bu durum onun, şarkiyat çalışmalarının geçmişindeki başlangıç seviyesinin dağınık yapısını aynen benimsemiş olduğunu gösterir. Bununla birlikte Dvořák, Charles Üniversitesi’nde özel bir öğretim sahası niteliğiyle şarkiyat kısmının gerçek anlamda kurucusu olmuş, şarkiyat çalışmalarının sistematik hale getirilişinde, bölüm kütüphanesinin tesisinde ve öğrencilerin yetiştirilmesinde önemli rol oynamıştır. Arapça, Farsça, Türkçe ve İbrânîce dersleri veren, aynı zamanda bu dilleri konuşan milletlerin edebiyat tarihleri başta olmak üzere kültür tarihleri üzerinde de araştırmalar yapan Dvořák 1 Şubat 1920’de Prag’da öldü.

Dvořák’ın ilminin ve öğrencilere yönelik çalışmalarının esasını Çin dili ve edebiyatı teşkil etmekle birlikte Arap, Fars ve Türk edebiyatları hakkında da incelemeler yapmıştır. Arap edebiyatı sahasında özellikle şiirler ve coğrafî eserler üzerinde durdu. Arap şair ve kumandanı Ebû Firâs el-Hamdânî’nin (ö. 357/968) şiirlerini Almanca’ya çevirdi (Abu Firâs, ein arabischer Held und Dichter, Leiden 1895, 344 sayfa). İlgisini çeken diğer bir şahıs da ünlü şair-filozof Ebü’l-Alâ el-Maarrî (ö. 449/1057) olup onun felsefesinin ve şiirlerinin tahlilini yaptığı birçok Çekçe çalışması bulunmaktadır (Slavný básník a myslitel arabský XI. stol. Abû ʿAlá, Prague 1916, 33 sayfa). Ayrıca bazı Arap coğrafyacılarının eserleri üzerine dikkate değer birkaç makale yazdı ve İbrâhim b. Muhammed el-İstahrî, İbn Havkal, İbn Battûta’nın eserlerinin tahlilini yaptığı gibi İbn Fadlân’ın kitabından da bazı parçaları tercüme etti.

Dvořák, Prag Charles Üniversitesi’nde İran çalışmalarının da gerçek anlamda kurucusu olmuştur. Eski İran kültürü ile çok az ilgilenmesine rağmen Otto’s Encyclopedia’nın Farsça kısmında bazı makaleler kaleme aldı; ayrıca Fettâhî’nin Ḥüsn ü Dil adlı eserini Almanca’ya çevirdi (Wien 1889, 150 sayfa).

Türk edebiyatı sahasına olan ilgisi de yine şiir dalında yoğunluk kazanmıştır. Özellikle Kanûnî Sultan Süleyman (Muhibbî), Bâkî, Fıtnat Hanım, Derviş Seyyid ve III. Selim’in bazı şiirlerinin tercümesini yapmış, bunun yanı sıra Abdülhak Hâmid, Mehmed Emin Yurdakul ve Celâl Sahir Erozan gibi çağdaş şairlerin eserleriyle de ilgilenmiştir. Onun klasik Türk edebiyatı alanında yaptığı en önemli çalışma, Osmanlı lirik şiirinin en başta gelen temsilcisi olarak nitelendirdiği Bâkî’nin gazellerini tercüme ederek bunlar üzerine yaptığı incelemedir. 1908-1911 yılları arasında Bâkî’nin divanını, gazelleri esas almak suretiyle Almanya’daki bazı yazmalara dayanarak şairin şahsiyeti hakkında kaleme aldığı yetmiş sayfalık bir inceleme ve önsözle birlikte neşretmiştir (Bâkî’s Diwân. Ghazalijjat, I-II, Leiden 1908-1911). Bu eserde yaptığı bazı tercüme hataları daha sonra Rypka tarafından düzeltilmiştir (Báqí als Ghazeldichter, Pragae 1926). Bunlardan başka Dvořák, Ottuv Slovnik Naučný (Çek ansiklopedisi) için, Ön Asya edebiyatı ve tarihi konularında, aralarında Türk edebiyatına dair önemli ve uzun bir makalenin de yer aldığı yüzlerce madde yazmış ve bu şekilde Doğu kültür ve medeniyetinin Batı’ya tanıtılması yolunda büyük hizmetlerde bulunmuştur.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1994 yılında İstanbul’da basılan 10. cildinde, 63-64 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.