el-AHKÂMÜ’s-SULTÂNİYYE

Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ Muḫtaṣarü’l-Muʿtemed fî uṣûli’d-dîn adlı bir başka eserindeki imâmet (devlet reisliği) bahsini bu eserinde temel olarak kullanmıştır. Nitekim el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye’nin mukaddimesinde müellif bu konuya temas etmiş ve adı geçen eserinin imâmet bahsini yeniden ele alarak bazı ekleme ve çıkartmalarla bu kitabı telif ettiğini belirtmiştir.

Eser on yedi bölümden meydana gelmektedir. Plan ve bölüm başlıkları bakımından Mâverdî’nin eseri ile bu eser arasında önemli bir fark göze çarpmamaktadır. Ancak Ebû Ya‘lâ’nın vezirlik, valilik, cihad emirliği ve iç meseleler konularını bir tek bölüm başlığı altında incelemesi, bu eserin bölüm sayısını on yediye düşürmüştür. Konuların ele alınışı ve işleniş tarzı bakımından da her iki eser arasında büyük ölçüde benzerlikler göze çarpar. Bununla birlikte Ebû Ya‘lâ, çağdaşı Mâverdî’nin eserinde görülen mukayeseli metodu uygulamayarak genellikle Ahmed b. Hanbel’in görüşlerine yer verir. Muhtevada görülen bazı farklılıkların temel sebebi de budur. Mâverdî ile Ebû Ya‘lâ’nın el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye’leri arasındaki tertip, muhteva ve metin benzerlikleri, birbirinin çağdaşı olan bu iki yazardan hangisinin diğerinden istifade ettiği sorusunu zihinlere getirmiştir. Zira böyle bir benzerlik, ancak müelliflerden birisinin diğerinden veya her ikisinin bir üçüncü kaynaktan faydalanması halinde gerçekleşebilir. Araştırıcılar bu konuda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Abdullah Mustafa el-Merâgī, Ebû Ya‘lâ’nın eserinin orijinal olduğu ve İmam Mâverdî’nin Ebû Ya‘lâ’dan istifade ettiği görüşündedir (bk. Muhammed Abdülkādir Ebû Fâris, s. 517). Cahen, Kamerüddin Han, Mikhail ve Ebû Ya‘lâ’nın el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye’si üzerinde doktora çalışması yapan Muhammed Abdülkādir Ebû Fâris ise Mâverdî’nin eserinin orijinal olduğu kanaatindedirler (bk. Donald P. Little, The Muslim World, LXIV/1, s. 7-8; Muhammed Abdülkādir Ebû Fâris, s. 521 vd.). Mâverdî’nin Ebû Ya‘lâ’dan daha yaşlı olmasından hareket eden bu araştırmacılar, onun bu eseri Ebû Ya‘lâ’dan daha önce yazmış olabileceğini düşünmektedirler. Bu konuda, özellikle Muhammed Abdülkādir Ebû Fâris’in ileri sürdüğü deliller dikkate değer olmakla birlikte, üçüncü bir ihtimali, yani bu iki yazarın birbirinden bağımsız olarak, bugün bilinemeyen bir başka kaynaktan faydalanıp eserlerini telif etmiş olmaları ihtimalini de gözden uzak tutmamak lazımdır (bk. H. Laoust, “Ḥanābila”, EI² [İng.], III, 159). Aralarında bulunan benzerliklere rağmen, iki eser için birbirinin tamamen kopyası hükmünü vermek kolay değildir. Her iki eserdeki bölümlerin (örnek olarak her iki eserin “imâmet” bölümleri karşılaştırılabilir) dikkatli bir mukayesesi, hem usul hem de muhteva bakımından bu iki eser arasındaki farkı açık bir şekilde ortaya koymaktadır.

Ebû Ya‘lâ’nın el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye’si Muhammed Hâmid el-Fıkī tarafından 866 (1462) tarihli bir yazma nüshası esas alınarak yayımlanmıştır (Kahire 1357/1938). Eserin daha sonraki baskılarına da esas teşkil eden bu neşirde, metinde geçen hadislerin önemli bir kısmının tahrîci, müellifin hal tercümesi ve ayrıntılı bir konu fihristi yer almaktadır. Ayrıca Mâverdî’nin eseri ile bu eser arasındaki bazı farklılıkların dipnotlarda gösterilmesi de bu neşrin önemli özelliklerindendir.

Ebû Ya‘lâ’nın bu eseri üzerinde, Ezher Üniversitesi’nde Muhammed Abdülkādir Ebû Fâris tarafından 1974 yılında hazırlanan doktora çalışması, el-Ḳāḍî Ebû Yaʿlâ el-Ferrâʾ ve kitâbühû el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye adıyla neşredilmiştir (Beyrut 1400/1980; 1403/1983).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul’da basılan 1. cildinde, 556-557 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.