el-İCÂBE

Tam adı el-İcâbe li-îrâdi me’stedrekethü ʿÂʾişe ʿale’ṣ-ṣaḥâbe olan eserde Hz. Âişe’nin çoğu sahâbî, bir kısmı tâbiî olan bazı kimselerin rivayet, görüş ve fetvalarıyla ilgili düzeltmeleri konu edilmektedir. Üç bölümden ve otuz yedi fasıldan meydana gelen kitabın birinci bölümünde Hz. Âişe’nin hayatı ve üstün vasıfları hakkında bilgi verilmiş, ikinci bölümde onun Hz. Ömer, Ali, Abdullah b. Abbas, Abdullah b. Ömer, Zeyd b. Sâbit ve Ebû Hüreyre gibi yirmi üç sahâbînin rivayet ve fetvasına dair tashihleriyle, Hz. Peygamber’in diğer eşleri Resûlullah’ın mirasını talep ettiklerinde peygamberlerin miras bırakmayacağını söyleyerek yaptığı düzeltme olmak üzere toplam altmış istidrâki yer almaktadır. Üçüncü bölümde, namaz kılanın önünden bir kadının geçmesiyle namazın bozulacağı hususunda Ebû Hüreyre’nin rivayeti, mescidde cenaze namazı, cenazeyi görünce ayağa kalkılması, müt‘a nikâhı, kuşluk namazı, cuma günü boy abdesti alınması, su ile istincâ, Resûlullah’ın Hz. Ali’ye vasiyeti, Hz. Peygamber’in zilhiccenin onuncu günü oruç tutması ve ramazan gecelerinde kıldığı namazla ilgili tashihleri bulunmaktadır. Hz. Âişe, rivayet ve fetvalarla ilgili tashihlerinde başta Kur’an ve hadis olmak üzere aklı, tarihî gerçekleri ve Arap dilini esas almış, ancak Bedreddin ez-Zerkeşî onun bazı tashihlerinin âlimler tarafından kabul görmediğini belirtmiştir.

Başta Kütüb-i Sitte olmak üzere Ebû Dâvûd et-Tayâlisî, Abdürrezzâk es-San‘ânî, Ebû Bekir b. Ebû Şeybe, Fesevî, Bezzâr, Ebü’l-Kāsım el-Begavî, Tahâvî, İbn Hibbân el-Büstî, Taberânî, Ebû Bekir el-İsmâilî, Dârekutnî, Hâkim en-Nîsâbûrî, Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakī, Ebû Mansûr Abdülmuhsin b. Muhammed el-Bağdâdî gibi âlimlerin eserlerinden istifade edilerek kaleme alınan kitapta yer alan rivayetlerin içinde zayıf olanlar da vardır. Hz. Âişe’nin bu tashih ve tenkitlerinin bir kısmı kabul görmese bile sahâbe döneminde rivayetlerin tenkidinin yapıldığını göstermesi bakımından önemlidir. Hz. Âişe’nin düzelttiği yanlışlar ve bu yanlışların hangi sebeplerden ileri geldiğini gösteren istidrâkleri hususunda başka müstakil eserler de bulunmakla birlikte (DİA, II, 204) el-İcâbe bunların en genişi olup Süyûtî’nin ʿAynü’l-iṣâbe fi’stidrâki ʿÂʾişe ʿale’ṣ-ṣaḥâbe adlı eseri (Dımaşk 1983) bazı ilâvelerle birlikte bunun telhisi mahiyetindedir. el-İcâbe Saîd el-Efgānî tarafından Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’deki (Mecmua, nr. 32) müellif hattı müsvedde nüsha esas alınarak yayımlanmıştır (Dımaşk 1358, 1391/1971, 1401/1980; Beyrut 1390/1970, 1400/1979, 1405/1985). Eserin Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde bulunan yazması (Bâyezid, nr. 7951, vr. 65^b-119^b) daha okunaklı ve tam olup matbu nüshadaki okunamayan yerleri tamamlamaya ve hataları düzeltmeye imkân vermektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2000 yılında İstanbul’da basılan 21. cildinde, 378-379 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.