EMSÂL ü HİKEM

Dihhudâ, ansiklopedik nitelikteki büyük eseri Luġatnâme’de kullanmak üzere derlediği atasözü, deyim, vecize, hikmetli sözlerle bazı hadisleri, eserin yayımının uzun yıllar süreceğini göz önünde bulunduran dönemin Eğitim Bakanı İ‘timâdüddevle Karagözlü’nün isteği üzerine alfabetik olarak düzenleyip dört ciltlik bir eser meydana getirmiştir. Ems̱âl ü Ḥikem’de yer alan atasözü ve deyimlere kaynak ve tanık gösterilirken Firdevsî, Esedî-i Tûsî, Mevlevî (Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî), Reşîdüddin Vatvât gibi müellif adlarıyla Vîs ü Râmîn, Esrârü’t-tevḥîd, Târîḫ-i Beyhaḳ gibi kitap adları zikredilmekle yetinilmiş, bazı atasözleri ve deyimlerin nerelerde, hangi amaçla kullanıldığı, bunların ilk defa ne zaman ve ne münasebetle söylenmiş olduğuna işaret edilmiştir. Eserin III. cildinde İran milletinin nitelikleri, tarihi, kültürü, ahlâkıyla ilgili Kitâb-ı Mukaddes de dahil olmak üzere Doğu ve Batı’da yazılmış kırkı aşkın kitap ve makaleden iktibas edilen metinler yer almaktadır. İran tarihi ve kültürü hakkında inceleme yapmak isteyenler için faydalı bilgiler ihtiva eden bu bölümün esere hangi amaçla konulduğunu anlamak güçtür. Ems̱âl ü Ḥikem ilk defa Tahran’da yayımlanmış (1308-1311 hş.), bu yayımın ofset olarak beş baskısı daha yapılmıştır. Eser ayrıca Muhammed Debîr-i Siyâkī tarafından da neşredilmiştir (Tahran 1358 hş.).

Farsça’da bu türde kaleme alınmış ilk eser olan ve 2064 sayfadan meydana gelen Ems̱âl ü Ḥikem, çeşitli teknik eksikliklerine rağmen daha sonra yazılan Mirza Muhammed-i Cebelrûdî’nin Câmiʿu’t-tems̱îl’i ile (Tebriz 1310 hş.) Emîr Kulı-yi Emînî’nin Dâstânhâ-yı Ems̱âlî gibi eserlerinden daha kapsamlı ve değerlidir. Ems̱âl ü Ḥikem’den sonra aynı konuda yazılan eserler arasında Seyyid Muhammed Alî-i Cemâlzâde’nin Ferheng-i Luġat-i ʿÂmiyâne (Tahran 1341 hş.), Yûsuf-i Cemşîdpûr’un Ferheng-i Ems̱âl-i Fârisî (Tahran 1347), Emîr Kulı-yi Emînî’nin Ferheng-i ʿAvâm yâ Tefsîr-i Ems̱âl ve Iṣṭılâḥât-ı Zebânî-i Fârsî (İsfahan 1350) ve Seyyid Yahyâ Burkaî’nin Kâvişî der Ems̱âl ü Ḥikem-i Fârsî (Tahran 1351 hş.; Kum 1367 hş.) adlı eserleri sayılabilir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1995 yılında İstanbul’da basılan 11. cildinde, 166 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.