https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnul-fahham
422 (1031) veya 425 (1034) yılında Sicilya’da doğdu. 438’de (1046-47) tahsil için Mısır’a gitti ve burada 454 (1062) yılına kadar devam eden tahsil hayatı boyunca Ebü’l-Abbas Ahmed b. Saîd İbn Nefîs, Ebü’l-Hasan Abdülbâkī b. Fâris, Nasr b. Abdülazîz el-Fârisî eş-Şîrâzî, Ebû İshak İbrâhim b. İsmâil el-Mâlikî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Ali b. Hâşim gibi hocalardan kıraat ve İbn Bâbeşâz’dan nahiv dersleri aldı. Bizzat kendisi öğrencilik yıllarını anlatırken kıraat çalışmaktan yorgun düştüğünü ve bu arada çok sayıda kitap topladığını, ancak Sicilya’nın düşman işgaline uğraması yüzünden bunların yok olduğunu söyler (Zehebî, Maʿrifetü’l-ḳurrâʾ, II, 911). Bu bilgiden onun tahsilini tamamlamasının ardından Sicilya’ya döndüğü anlaşılmaktadır. Daha sonra İskenderiye’ye yerleşen ve kıraat ilmindeki üstünlüğü ile şöhrete ulaşan İbnü’l-Fahhâm bu ilmin taliplerinin ilgi odağı olmuş ve pek çok talebe yetiştirmiştir. Silefî, Ebû Bekir Yahyâ b. Sa‘dûn el-Kurtubî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahman b. Halefullah b. Atıyye, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdullah el-Lahmî ve Ebû Tâhir el-Huşûî ondan kıraat ilminde istifade edenlerden bazılarıdır. Zehebî de Kur’ân-ı Kerîm’i isnadında onun da yer aldığı tarikle okuduğunu belirtir (Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIX, 388). Kıraatleri çok iyi ezberlediğine, kıraatte âlî isnad sahibi olduğuna ve güvenilir ilmî kişiliğine işaret edilen İbnü’l-Fahhâm Zilkade 516’da (Ocak 1123) İskenderiye’de vefat etti. Ebü’r-Rebî‘ Süleyman b. Abdülazîz, onun ölümünü duyduğu zaman Şark’ta ve Garp’ta kıraat vecihlerini ondan daha iyi bilen birini görmediğini belirtmiştir (Silefî, s. 175).
Eserleri. 1. et-Tecrîd li-(fî) buġyeti’l-mürîd. Keşfü’ẓ-ẓunûn’da (I, 354) zühul eseri olarak et-Tecvîd li-buġyeti’l-mürîd adıyla kaydedilen kitap kırâat-i seb‘aya dairdir. İbnü’l-Cezerî, en-Neşr’inin kaynakları arasında zikrettiği et-Tecrîd’in en karışık ve anlaşılması zor kıraat kitaplarından biri olduğunu ve onu kendisinin et-Taḳyîd fi’l-ḫulfi beyne’ş-Şâṭıbiyyeti ve’t-Tecrîd adlı çalışmasıyla anlaşılır hale getirdiğini söylemektedir (Ġāyetü’n-Nihâye, I, 374-375). Yazma nüshaları Râgıb Paşa (nr. 6) ve Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi (Hâfız Ali Üsküdarlı, nr. 19, 51) kütüphanelerinde kayıtlı olan eser, Mes‘ûd Ahmed Seyyid tarafından yapılan yüksek lisans çalışması ile (1409, el-Câmiatü’l-İslâmiyye ed-dirâsâtü’l-ulyâ et-tefsîr, Medine) neşre hazırlanmıştır (kitabın diğer nüshaları için bk. el-Fihrisü’ş-şâmil, I, 100-101).
2. Müfredetü Yaʿḳūb. On kıraat imamından Ya‘kūb el-Hadramî’nin Velîd b. Hassân, Ravh b. Abdülmü’min ve Ruveys tarafından rivayet edilen farklı okuyuş vecihlerinin ve ayrıca Ya‘kūb el-Hadramî kıraatiyle Nâfi‘ b. Abdurrahman’ın, râvilerinden Kālûn’un Ebû Neşît Muhammed b. Hârûn el-Mervezî tarikiyle gelen kıraati arasındaki farklılıkların ele alındığı bu çalışma da İbnü’l-Cezerî’nin en-Neşr’inin kaynakları arasında yer almıştır (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 59/19; Râgıb Paşa Ktp., nr. 6; Nuruosmaniye Ktp., nr. 95; Emel Esin Ktp., nr. 162).
BİBLİYOGRAFYA
Silefî, Muʿcemü’s-sefer (nşr. Abdullah Ömer el-Bârûdî), Beyrut 1414/1993, s. 175.
İbnü’l-Kıftî, İnbâhü’r-ruvât, II, 164-165.
Safedî, el-Vâfî, XVIII, 127.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIX, 387-389.
a.mlf., Maʿrifetü’l-ḳurrâʾ (Altıkulaç), II, 909-911.
İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 374-375.
a.mlf., en-Neşr, I, 75-77.
Süyûtî, Ḥüsnü’l-muḥâḍara, I, 495.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 354.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 518.
U. Rizzitano, “Ibn al-Faḥḥām Muqri’ ‘Siciliano’”, Studi orientalistici in onore di Giorgio Levi Della Vida, Roma 1956, II, 403-424.
a.mlf., “Ibn al-Faḥḥām”, EI2 (İng.), III, 760-761.
el-Fihrisü’ş-şâmil: ʿUlûmü’l-Ḳurʾân, maḫṭûṭâtü’l-ḳırâʾât (nşr. el-Mecmau’l-melekî), Amman 1407/1987, I, 100-101.
“İbn Faḥḥâm”, DMBİ, IV, 379-380.
Görseller
