KENZÜ’l-UMMÂL

Tam adı Kenzü’l-ʿummâl fî süneni’l-aḳvâl ve’l-efʿâl olup Süyûtî’nin Cemʿu’l-cevâmiʿı ile aynı müellifin yaklaşık 10.000 hadis ihtiva eden el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr’i ve 5000 kadar hadisin yer aldığı onun zeyli durumundaki Ziyâdetü’l-Câmiʿ adlı kitapları esas alınarak hazırlanmıştır (bk. XVI, 761-774). İstişhâd için işaret edilenler dışında eserde Haydarâbâd baskısına göre 46.180, Beyrut neşrine göre 46.624 hadis bulunmaktadır. Süyûtî, Cemʿu’l-cevâmiʿde zikrettiği hadisleri “Kısmü’l-akvâl” ve “Kısmü’l-ef‘âl” başlıkları altında toplamış, “Kısmü’l-akvâl”deki hadisleri ilk kelimelerine, “Kısmü’l-ef‘âl”dekileri aşere-i mübeşşereye öncelik vermek suretiyle sahâbî râvilerinin adlarına göre alfabetik sıra ile tertip etmiş, ancak tamamlayamayacağı düşüncesiyle çalışmasını yarıda bırakıp el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr’i ve Ziyâdetü’l-Câmiʿi yazmış, her iki eserin hadislerini alfabetik sıraya göre düzenlemiştir.

Süyûtî’nin bu eserlerinden ilkinin tamamlanmamış olmasını ve tertibi itibariyle kullanım güçlüğü arzetmesini göz önüne alan, diğer ikisinden de faydalanmanın kolay olmadığını düşünen Müttakī el-Hindî eserler üzerinde beş kademeli bir çalışma yapmıştır. İlk olarak el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr ve Ziyâdetü’l-Câmiʿde yer alan rivayetlerin kavlî olanlarını bir araya getirip fıkıh konularına göre alfabetik biçimde tertip ettiği esere Menhecü’l-ʿummâl fî süneni’l-aḳvâl adını vermiştir. İkinci merhalede Cemʿu’l-cevâmiʿde olup el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr ile Ziyâdetü’l-Câmiʿde bulunmayan kavlî hadisleri toplayarak yine fıkıh konularına göre düzenlemiş ve eseri el-İkmâl li-Menheci’l-ʿummâl diye adlandırmıştır. Üçüncü merhalede Menhecü’l-ʿummâl ile el-İkmâl’i konu başlıklarına göre alfabetik olarak peş peşe kaydedip birleştirmiş ve bu eserine de Ġāyetü’l-ʿummâl fî süneni’l-aḳvâl adını vermiştir. Dördüncü merhalede Cemʿu’l-cevâmiʿde yer alan fiilî hadisleri fıkıh konularına göre tertip ederek Müstedrekü’l-aḳvâl bi-süneni’l-efʿâl’i ortaya koymuş, beşinci merhalede ise Ġāyetü’l-ʿummâl ile Müstedrekü’l-aḳvâl’i birleştirip Kenzü’l-ʿummâl’i meydana getirmiştir.

Eserde senedleri çıkarılarak önce kavlî hadislere, eğer varsa ilgili bölümün ikmali gayesiyle zikredilenlere, ardından fiilî olanlara ve ikmali için kaydedilenlere yer verilip fıkıh konularına göre alfabetik olarak düzenlenmiştir. Herhangi bir konudaki hadislere topluca ulaşmak isteyenler için kolaylık sağlayan kitapta rumuzlarla hadislerin kaynağı belirtilmiş, sahâbî râvisi zikredilmiş, varsa Süyûtî’nin değerlendirmeleri ve sıhhat durumuyla ilgili bilgiler kaydedilmiştir. Kenzü’l-ʿummâl’in telifi üzerine Müttakī el-Hindî için hocası Ebü’l-Hasan el-Bekrî, “Bütün insanlığın Süyûtî’ye, Süyûtî’nin de Müttakī’ye minnet borcu vardır” demiştir (Zübeyd Ahmed, IV/1 [1953], s. 58-59).

Kenzü’l-ʿummâl’in Hindistan’da çeşitli baskıları yapılmıştır (nşr. Muhammed Vahîdüzzamân, I-VIII, Haydarâbâd 1312/1895; 1364-1369/1945-1949, 1384/1965; I-XXII; I-XIV, 1387). Daha sonra bu baskısı esas alınıp notlar eklenmek suretiyle titiz bir şekilde yeniden neşredilen (nşr. Bekrî Hayyânî ve Saffet es-Sekkā, I-XVI, Halep 1387-1393/1970-1977; Beyrut 1389/1969, 1399/1979, 1401/1981, 1405/1985, 1990-1991) eserin sonunda Saffet es-Sekkā tarafından hazırlanan alfabetik konu fihristi yer almaktadır. Nedîm Mar‘aşlî ile Üsâme Mar‘aşlî’nin hadis metinlerinin baş tarafına göre alfabetik olarak el-Mürşid ilâ Kenzi’l-ʿummâl fî süneni’l-aḳvâl ve’l-efʿâl adıyla hazırladıkları iki ciltlik fihristte de (bk. bibl.) bu baskı esas alınmıştır. Bu çalışma ile Süyûtî’nin eserlerinin hadis metnine göre alfabetik düzenlemesinde gözetilen gaye ihya edilmiş ve her iki müellifin okuyucu için sağlamak istediği kolaylık bir araya getirilmiştir.

Müttakī el-Hindî daha sonra eserin kullanımında ortaya çıkan bazı güçlükleri gidermek, eseri tekrarlardan kurtarmak düşüncesiyle dört cilt hacmindeki Münteḫabü Kenzi’l-ʿummâl fî süneni’l-aḳvâl ve’l-efʿâl’i kaleme almıştır. Türkiye kütüphanelerinde çok sayıda yazma nüshası bulunan eser önce Hindistan’da, ardından Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’inin kenarında yayımlanmış (I-VI, Kahire 1313/1895), daha sonra aynı neşirden ofset baskılar yapılmıştır (Beyrut 1385, 1389/1969, 1398, 1403, 1405). Müellif Münteḫab’ı hazırlarken “akvâl” ve “ef‘âl” bölümlerinde geçen aynı mânadaki hadisleri sadece ef‘âl kısmında zikretmiş, eş anlamlı iki hadisten kısa olanı tercih etmiş, böylece eserdeki hadislerin üçte biri çıkarılmıştır. İsmâil Müfîd Efendi’ye ait 1235 (1820) istinsah tarihli Kenzü’l-ummâl Şerhi adlı eser de Müttakī el-Hindî’nin bu kitabıyla ilgili olmalıdır (İÜ Ktp., TY, nr. 1218, 114 varak).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2022 yılında Ankara’da basılan 25. cildinde, 262-263 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.