LE COQ, Albert August von

Berlin’de doğdu. Din savaşları (1562-1568) sırasında Fransa’yı terketmek zorunda kalan bir Fransız Protestanı (huguenot) ailesine mensup tüccar bir babanın oğludur. Berlin’deki Fransız lisesini bitirdikten sonra Çin’le ticaret yapan babasının yanında çalışmaya başladı. 1881’de Londra’da firmalarının temsilciliğini yürüttü; ardından Amerika Birleşik Devletleri’ne giderek ticaretle ilgilenmesinin yanı sıra tıp okudu ve tahsilini 1887’de tamamlayıp üç yıl sonra Berlin’e döndü. Fakat hekimliğini daima ikinci planda tuttu ve bir yandan Museum für Völkerkunde’de gönüllü olarak çalışırken bir yandan da Seminar für Orientalische Sprachen’e devam etti. Almanlar’ın 1901’de Zencirli höyüğünde (Gaziantep) yaptıkları kazılara katıldı. Burada bulunduğu dört ay içinde Türkçe’sini ilerletti ve derlemeler yaptı. İskenderun, Beyrut ve Şam’a geçerek koleksiyonunu genişletti. Bu seyahatin sonucunda hazırladığı Kurdische Texte başlıklı kitabı dolayısıyla kendisine Kiel Üniversitesi’nden felsefe doktoru unvanı verildi. Daha sonra Almanlar’ın Orta Asya’ya düzenledikleri araştırma gezilerine ve arkeoloji kazılarına katıldı. Dört dönem halinde Turfan vahasında yoğunlaştırılan bu araştırma gezilerinden (1902-1914) ikincisini (Eylül 1904 - Aralık 1905) ve dördüncüsünü (Ocak 1913 - Şubat 1914) yönetti. Son seyahatinden döndükten sonra Museum für Völkerkunde’nin Asya bölümü yöneticiliğine getirildi. I. Dünya Savaşı’nın olumsuz şartları altında araştırma gezilerinde elde edilen buluntuların bu müzede sergilenmesi için çalıştı. 1925’te de müzenin müdürü oldu. 21 Nisan 1930’da Berlin’de öldü.

Turfan araştırmalarının son üç dönemine katılan Albert von Le Coq elde edilen binlerce değerli yazma ile çeşitli duvar resimleri, pişmiş toprak, tahta ve bronzdan yapılmış heykeller, tekstil ürünlerinden oluşan arkeolojik buluntuyu Almanya’ya götürmüştür. Eski bir Mani kütüphanesinin kalıntıları arasında bulduğu yazmalar bu dinle ilgili ilk elden ve en geniş bilgileri ihtiva eder. Uyguroloji’nin kurucuları arasında sayılan Albert von Le Coq bunlardan bir kısmını kendisi neşretmiş, pek çoğu daha sonraki araştırmacılar tarafından tasnif edilerek kısmen yayımlanmıştır.

Eserleri. 1. Kurdische Texte (Berlin 1903).

2. Sprichwörter und Lieder aus der Gegend von Turfan. Mit einer dort aufgenommenen Wörterliste (Leipzig 1910, Baessler-Archiv dergisinin eki olarak verilmiştir).

3. Chuastuanift, ein Sündenbekenntnis der manichäischen Auditores (Berlin 1911). Aynı eserin Stein tarafından bulunan bir yazmasını Albert von Le Coq İngilizce’ye tercüme etmiş (“Dr. Stein’s Turkish Khuastuanift from Tun-huang”, JRAS, [April 1911], s. 277-314), S. Himran bunu Türkçe’ye çevirmiştir (Huastuanift, Ankara 1941).

4. Die Abdâl (Leipzig 1912).

5. Chotscho. Faksimile-Wiedergaben der wichtigeren Funde der ersten Königlich Preussischen Expedition 1904-1906 nach Turfan in Ost-Turkestan (Berlin 1913; Graz 1979). Doğu Türkistan’daki Turfan bölgesinde kendi yönetiminde yapılan çalışmalarının seyri ve Budist mağara manastırları ile mâbedlerde elde edilen buluntular belgelenmektedir. Buluntuların büyük bir kısmı II. Dünya Savaşı’nda sergilendiği müzede bombalar altında kaldığı için bunların resimlerini ihtiva eden kitabın önemi artmaktadır.

6. Bemerkungen über türkische Falknerei (Leipzig 1913).

7. Volkskundliches aus Ostturkistan (Berlin 1916).

8. Osttürkische Gedichte und Erzählungen (Budapest 1919; KSz., XVIII [1918-1919]).

9. Osttürkische Namenliste mit Erklärungsversuch (Stockholm 1922).

10. Die Buddhistische Spätantike in Mittelasien (I-VII, Berlin 1922-1933; Graz 1973-1975). Turfan gezilerinde elde edilen buluntuların yayımlandığı hacimli bir eserdir.

11. Bilderatlas zur Kunst und Kulturgeschichte Mittel-Asiens (Berlin 1925; Graz 1977).

12. Auf Hellas Spuren in Ostturkistan: Berichte und Abenteuer der II. Und III. Deutschen Turfan-Expedition (Leipzig 1926; Graz 1974). Eser Buried Treasures of Chinese Turkestan: An Account of the Activities and Adventures of the Second and Third German Turfan Expeditions (London 1928; Oxford 1985) başlığıyla İngilizce’ye tercüme edilmiştir.

13. Von Land und Leuten in Ostturkistan: Berichte und Abenteuer der 4. deutschen Turfan-Expedition (Leipzig 1928, 1982).

Le Coq’un makalelerinden bazıları da şunlardır: “Ein manichäisch-uigurisches Fragment aus Idiqut-Schahri”, (SBPAW, [1908], s. 398-414); “Köktürkisches aus Turfan”, (SBPAW, [1909], s. 1047-1061); “Ein christliches und ein manichäisches Manuskriptfragment in türkischer Sprache aus Turfan (Chinesisch-Turkistan)”, (SBPAW, [1909], s. 1202-1218); “Türkische Manichaica aus Chotscho”, I-III, (Abhandlungen der Königlich-Preussischen Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-Historische Klasse [1911, 1919/3, 1922/2]); “Ein manichäisches Buchfragment aus Chotscho”, (Festschrift für V. Thomsen, Leipzig 1912, s. 145-154); “Handschriftliche uigurische Urkunden aus Turfan”, (Tûrân [1918], s. 449-460); “Kurze Einführung in die uigurische Schriftkunde”, (SOS, XXII [1919], s. 93-109); “Das Lî-Kitâbî” (KCs.A, I/1 [1925], s. 439-488).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 27. cildinde, 118-119 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.