MA LIANYUAN

1840’larda, Orta Asya (Dayin) menşeli geleneksel “ahung” (din âlimi, hoca) ailesinin çocuğu olarak Yunnan’ın ortalarında bulunan Xinxing ilçesinde (günümüzde Yuxi) doğdu. Diğer Çince ismi Zhiben, İslâmî adı ise Nûrulhak’tır. Kendi ifadesine göre ailesi, Hz. Muhammed’in torunu olan Buhara Sultanı Abdülmelik b. Abdülazîz’in yirmi birinci neslinden gelmektedir.

Çocukluğunda babasının yanında Arapça, Farsça ve Çince kitaplar okuyarak İslâmiyet’i öğrendi. Yirmi iki yaşında Hexi Müslüman Cemaati’nin ahungu olarak tayin edildi ve onlara ileri seviyede İslâmî dersler verdi. Bu dönemde Yunnan’da siyasî karışıklıklar ortaya çıkmış ve pek çok din âlimi cami ve medreselerden ayrılarak hükümetin hizmetine girmişti. Ülkeyi terkeden Ma Lianyuan, 1869’da hocası Ma Dexing’in yolunu takip ederek dayısıyla beraber hacca gitti. Mekke’de iki yıl kalıp İslâmî bilgisini ilerletti ve çeşitli ülkeleri dolaşarak âlimlerle görüştü. 1872’de ülkedeki İslâmî direnişin sona erdiği bir sırada Yunnan’a döndü. Bu sırada cami ve medreseler kapatılmış, yakılıp yıkılmış ve çok sayıda dinî lider öldürülmüştü. Babasının işini üstlenerek İslâmî eğitimi tekrar ihya etmeye çalışan Ma Lianyuan, bilgisinin derinliği ve gayretleri sayesinde Yunnaneseli müslümanlardan destek gördü. Diğer İslâm ülkelerinde uygulanan eğitimi kendi bölgesinde uygulamaya çalıştı. Daha kapsamlı bir sistem kurarak Yunnan’ı Çin’deki üç önemli İslâm eğitim merkezinden biri haline getirdi (diğer ikisi Shanxi ve Shandong). Modern bir İslâm okulu olarak eğitim veren bu kurum Güneydoğu Çin’den gelen müslüman talebelerin ilgi odağı oldu.

Üç aşamalı eğitim veren okulda temel ve orta eğitim aşamaları genel dinî dersleri içermekte, yüksek sınıfta ise öğrencilere ahung olmaları için özel bir eğitim verilmekteydi. Altı-on üç yaş arası çocuklara uygulanan temel eğitimin müfredatı Kur’ân-ı Kerîm’in öğretilip ezberletilmesiyle temel dinî derslerden oluşmakta, orta öğretimde Arapça gramer bilgilerinden başlayarak Kur’an âyetleri ve fıkıh öğretilmekteydi. Dört veya altı yıl süren yüksek öğrenim bölümünde ise şu eserler okutulmaktaydı: Tefsîrü’l-Celâleyn, Şerḥu’l-Viḳāye (Sadrüşşerîa), ʿAḳāʾidü’n-Nesefî, el-Beyân (Sekkâkî’nin Miftâḥu’l-ʿulûm’una Sa‘deddin et-Teftâzânî’nin yazdığı şerh) ve Molla Câmî (el-Fevâʾidü’ż-Żiyâʾiyye, Abdurrahman-ı Câmî). Yenilikçi bir kişiliğe sahip olan Ma Lianyuan eğitimde klasik metinleri gözden geçirerek basitleştirmeye, dil bilgisi kurallarını sistemleştirmeye çalıştı. Ayrıca kadın eğitimine önem vererek müslüman kadınlar için İslâmî kitapçıklar dizisi hazırladı.

Altmış yaşında Yunnan’dan ayrılan Ma Lianyuan önce Burma’ya gitti, oradan bir süre hocalık yaptığı ve bazı eserlerini Arapça ve Farsça olarak bastırdığı Hindistan’a geçti. 1903 yılında Hindistan’ın kuzeyindeki Kanpûr’da (Cawnpore) vefat etti. Çin’i niçin terkettiği bilinmemekte, bazı kaynaklarda mezhep çatışmaları yüzünden yurdundan ayrılmak zorunda kaldığı ifade edilmektedir. Yunnan’daki İslâm eğitimi kurumları varlığını Ma Dexing’e borçlu olmakla birlikte onları geliştiren ve standart kurumlar haline getiren Ma Lianyuan olmuştur. Onun ayrılmasından sonra Yunnan’da İslâm eğitimi büyük bir gerileme sürecine girmişse de eğitim müessesesi cumhuriyet döneminin sonlarına kadar ayakta kalmıştır. Ma Lianyuan’ın Çin’deki müslüman gençlere İslâmî kimliğin aktarılması idealine önemli katkıları olmuştur. Ma Lianyuan çoğu Arapça ve Farsça olmak üzere yirmi kadar eser kaleme almıştır. Çince yazılmış iki eserinden biri Haitie Shijie başlığını taşımakta ve bazı Kur’an âyetlerinin tefsirini içermektedir. Diğeri ise bir hıristiyan misyonerine karşı yazdığı Bianli Mingzhen Yulu adlı reddiyedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 27. cildinde, 267-268 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.