MAHMUD TEYMUR

16 Haziran 1894’te Kahire’de doğdu. Dönemin kültür hayatının önemli şahsiyetlerinden Türk asıllı Ahmed Teymur Paşa’nın oğludur. Babasının teşvikiyle daha küçük yaşta iken klasik eserleri okumaya başladı; hikâye ve piyes yazarı olan ağabeyi Muhammed Teymur ile halası şair Âişe İsmet Teymur da onun edebiyata yönelmesinde etkili oldu. Mahmud Teymur ilk öğrenimini el-Medresetü’n-Nâsıriyye’de, orta öğrenimini el-Medresetü’l-İlhâmiyye’de tamamladı. Lise yıllarında Mustafa Lutfî el-Menfelûtî’nin romantik üslûbundan etkilendi. Şiire yöneldiği bu yıllarda Lübnanlı ve Suriyeli Arap göçmenlerin Amerika’da kurdukları el-Mehcer adlı edebiyat ekolü onun üzerinde derin izler bıraktı. Orta öğreniminden sonra girdiği Yüksek Ziraat Okulu’nu yakalandığı tifo hastalığı yüzünden terketmek zorunda kaldı. Bu sırada Avrupa’dan dönen ağabeyinin tesiriyle Batı edebiyatına yöneldi. Guy de Maupassant’ın ve Anton Çehov’un hikâyelerini okudu, özellikle Maupassant’dan etkilendi. Bir süre Kahire’de Adalet Bakanlığı’nda, ardından Dışişleri Bakanlığı’nda çalıştı. Daha sonra kendini tamamen yazarlığa vererek gerçekçilik akımının etkisi altında konusunu Mısır’ın mahallî özelliklerinden alan hikâyeler yazmaya başladı.

Mahmud Teymur, hikâyecinin görevinin hayatı bütün çıplaklığı ve gerçek yüzüyle yansıtmak olduğu görüşünden hareketle ilk üç hikâye kitabı olan eş-Şeyḫ Cumʿa ve ḳıṣaṣ uḫrâ (Kahire 1925), ʿAmmü Mitvellî (Kahire 1925) ve eş-Şeyḫ Seyyid el-ʿAbîṭ’te (Kahire 1926) Mısır’ın mahallî gerçeklerini dile getirdi. eş-Şebâb, es-Süfûr, et-Tems̱îl, el-Fecr, el-Fuṣûl, er-Râvî, es̱-S̱eḳāfe, el-Muṣavvir, el-Cumhûrü’l-Mıṣrî gibi edebî dergi ve gazetelerde yayımladığı hikâyelerini daha sonra kitap haline getirdi. 1930’ların başında Avrupa’ya gitti. Orada geçirdiği iki yıl içinde modern Avrupa edebiyatını tanıma fırsatını elde etti. Edebiyatta mahallî unsurların her şey demek olmadığını ve edebiyatta insanlığa hitap eden evrensel özelliklerin de bulunması gerektiğini öğrendi. Daha sonra yazdığı hikâyelerde insanlığın ortak sorunlarına ve psikolojik tahlillere yöneldi. Hikâyelerinde önceleri diyaloglarda halk diline yer veren ve bunu izlediği gerçekçi ekolün bir gereği sayan yazar, 1939’dan itibaren halk dilini kullanmayı tamamen bırakarak edebî dili savunmaya başladı.

1947’de I. Fuâd Arap Dil Akademisi hikâye ödülünü kazanan Mahmud Teymur 1949’da Kahire Arap Dil Akademisi’ne üye seçildi. Akademinin Arap edebiyatı, Arap yazısının kolaylaştırılması, biyoloji ve ziraat komisyonlarında çalışmalar yaptı. Bu alanlarda çok sayıda makale yazdı. 1950’de Küllü ʿâm ve entüm bi-ḫayr ve İḥsân Li’llâh adlı eserleriyle I. Fuâd edebiyat ödülünü aldı. Fransızca’ya tercüme edilen ʿAzrâʾîlü’l-ḳarye ve ḳısaṣ uḫrâ adlı hikâye kitabına Paris’teki Fransa-Mısır Derneği tarafından Vâsıf Gālî Paşa ödülü verildi. 1962’de Mısır hükümetinin I. Derece İmtiyaz nişanına, ertesi yıl da edebiyat dalında devlet takdir ödülüne lâyık görüldü. Mahmud Teymur tedavi için gittiği İsviçre’nin Lozan şehrinde 25 Ağustos 1973’te vefat etti.

Eserleri. Mahmud Teymur başta kısa hikâye olmak üzere piyes, tiyatro, roman, hâtıra dalında, ayrıca Arap dili ve edebiyatıyla ilgili inceleme ve telif türü çok sayıda eser kaleme almış, hikâye ve romanlarının bazıları Fransızca, İngilizce, Almanca, İtalyanca, İbrânîce, Kafkasça, Rusça, Çince, İspanyolca, Endonezyaca ve Türkçe gibi dillere tercüme edilmiştir. Eserlerinden bazıları şunlardır:

Hikâye kitapları. Yuḥfaẓ bi’l-bûsṭa (Kahire 1920), el-Aṭlâl (1934), Mektûb ʿale’l-cebîn (1941), Şebâb ve ġāniyât (1951), Żamîrü’l-ḥay (1953), Dünyâ Cedîde (1958), İntiṣârü’l-ḥayât (1964).

Romanları. Nidâʾü’l-mechûl (1939), Kleopatra fî ḥâni’l-Ḫalîlî (1939), Selvâ fî mehebbi’r-rîḥ (1944), İle’l-liḳāʾ eyyühe’l-ḥub (1959), el-Meṣâbîḥu’z-zurḳ (1960), Maʿbûd min ṭîn (1969).

Tiyatro eserleri. S̱elâs̱ Mesraḥiyyât (1936), ʿArûsü’n-Nîl (1951), Ḳanâbil (1943), Ḥavvâʾ el-ḫâlide (1945), el-Maḫbeʾ raḳm 13 (1949), İbn Celâ (1951), el-Müzeyyifûn (1951), Eşṭâr min İblîs (1953), Ṭâriḳu’l-Endelüs (1973).

Hâtıra kitapları. Maṭar ve duḫân (1944), Şifâʾü’r-rûḥ (1951), en-Nebî el-insân (1959).

Arap dili ve edebiyatına dair eserleri. Fennü’l-ḳaṣaṣ (1948), Dirâsât fi’l-ḳıṣṣa ve’l-mesraḥ (1954), Müşkilâtü’l-luġati’l-ʿArabiyye (1956), Meẕhebü’l-edebi’l-hâdif (1959), Muʿcemü’l-ḥaḍâre (1961).

Mahmud Teymur’un hayatı, eserleri, görüşleri, sanat ve edebiyat anlayışı hakkında Mahmûd İbnü’ş-Şerîf, Fethî el-Ebyârî, Bayâr Habbâz, Enver el-Cündî, Hamdî Hüseyin, Nezih el-Hakîm ve R. Wielandt müstakil eserler yazmış, ayrıca I. Peters ve Bedrettin Aytaç birer doktora tezi hazırlamıştır (bk. bibl.).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 27. cildinde, 386-387 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.