MUSTAFA eş-ŞİHÂBÎ

Dımaşk’ın kazası Hâsbeyyâ’da doğdu. Bugün Lübnan topraklarına dahil olan kaza Suriye sınırındaki Teym vadisinde yaşayan Şihâboğulları’nın merkeziydi. Çocukluk yıllarını burada ve Suriye vilâyeti maliyesinde memur olan babasının tayin edildiği Ba‘lebek’te geçirdi. İlk tahsilinden sonra 1905’te Dımaşk’ta Katolik-Patrik okuluna girdi. 1907’de büyük kardeşi Ârif ile birlikte İstanbul’a giderek bir Fransız okuluna kaydoldu. Arap edebiyatı ile İslâm medeniyeti tarihini çok iyi bilen kardeşinden ders aldı. Ardından onunla birlikte Dımaşk’a dönerek (1909) lise seviyesindeki Sultâniyye Medresesi’ne (Anber Mektebi) girdi.

1910 yılında Cem‘iyyetü ehli’l-fikri’d-Dımaşkıyye tarafından yüksek tahsil için Fransa’ya gönderildi. Chalon Sur-Saône şehrinde Fransız dili diploması aldı. Daha sonra Grignon’daki Yüksek Ziraat Okulu’na kaydoldu. 1914’te ziraat mühendisi olarak okulu bitirince İstanbul’a döndü. İstanbul’dan ayrılmadan önce I. Dünya Savaşı başladığından Harp Okulu’na girmek zorunda kaldı. Ardından Hava Ulaştırma Okulu’na geçti. Altı ay sonra yedek subay olarak Kudüs’teki Ulaştırma Bölüğü’ne kumandan tayin edildi. Ardından tercümanlıkla Dımaşk’taki Telsiz Muhabere Bölüğü’ne nakledildi. Burada teğmen rütbesine yükseltildi.

1916’da Serc (İbn Âmir), Beysân ve Mecdilütaberiye’de bulunan iki ziraat birliğine kumandan tayin edildi. 1918’de Dımaşk’ta ordu ziraat müdürü oldu. Osmanlı ordusu Suriye’den çekilince bu yılın sonlarına doğru Suriye’de ziraat ve haraç müdürlüğüne getirildi. Ardından devlet emlâk müdürü (1923-1934), millî iktisat müdürü (1935), maarif bakanı (1936), Halep valisi (1937-1939), maliye bakanı, maliye ve millî iktisattan sorumlu devlet bakanı (1943), Lazkiye valisi (1943-1945), bakanlar kurulu başkanlığı genel sekreteri (1945), tekrar Halep valisi (1946-1947), tekrar Lazkiye valisi (1948-1949), adalet bakanı (1949) ve Suriye’nin Mısır elçisi (1951-1954) olarak görev yaptı.

Mustafa eş-Şihâbî, resmî görevleri sırasında küçük (özel) mülkiyetleri teşvik etmek amacıyla yüzlerce köyü kapsayan devlet arazisinin köylülere dağıtılması, Halep Millî Kütüphanesi ile Lazkiye Millî Kütüphanesi’nin inşası gibi önemli faaliyetleri gerçekleştirdi. Siyaset ve devlet adamlığı yanında bir âlim ve edip olarak gazete ve dergilerde yazılar, bilimsel makaleler yazdı. Dımaşk el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî 1956 Temmuzunda Şihâbî’yi faal üye ve akademi başkan vekili seçti. 1959 yılından vefatına kadar akademinin başkanlığını yaptı. Mısır el-Mecmau’l-Melekî’ye 1948’de muhabir üye, 1954’te faal üye, Mecmaʿu’l-ʿilmiyyi’l-ʿIrâḳī’ye 1961’de muhabir üye seçildi. Suriye’de Yüksek Maarif Meclisi ve Sosyal Bilimler-Edebiyat ve Sanatlar Yüksek Meclisi üyelikleri yanında Arap Birliği ve 1953’te Dâimî İletişim Komisyonu başkanlığına getirildi. 1964’te The Encyclopaedia of Islam’a yardımcı üye seçildi. Suriye Cumhuriyeti 1965’te ilk defa olmak üzere kendisine Devlet Takdir ödülü verdi. 15 Mayıs 1968’de Dımaşk’ta vefat etti.

Eserleri: Muʿcemü’l-elfâẓi’z-zirâʿiyye (Dımaşk 1943; Kahire 1957; Beyrut 1988; en önemli ilmî çalışması olup Fransızca-Arapça ziraat ve botanik terimleri sözlüğüdür); el-Muṣṭalaḥâtü’l-ʿilmiyye fi’l-luġati’l-ʿArabiyye fi’l-ḳadîm ve’l-ḥadîs̱ (Dımaşk 1965, 2. bs.); el-Eşcâr ve’l-encümü’l-müs̱mire (Dımaşk 1924); ez-Zirâʿatü’l-ʿilmiyyetü’l-ḥadîs̱e; el-Buḳūl; Aḫṭâʾün şâʾiʿa fî elfâẓi’l-ʿulûmi’z-zirâʿiyye ve’n-nebâtiyye (Dımaşk 1963); eş-Şeẕerât (Beyrut 1966); Muḥâḍarât fi’l-istiʿmâr (I-II, Kahire 1956-1957); el-Ḳavmiyyetü’l-ʿArabiyye (I-II, Kahire 1959, 1961); Muʿcemü’l-Muṣṭalaḥâti’l-ḫarâciyye (Dımaşk 1962; İngilizce-Fransızca-Arapça sözlüktür).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 31. cildinde, 359-360 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.