NASR el-HÛRÎNÎ

Ezher’de öğrenim gördükten sonra Kavalalı Mehmed Ali Paşa zamanında Fransa’ya gönderilen öğrenciler arasında yer aldı. 1844 yılında giden ve Nasr el-Hûrînî’nin başkanlık ettiği bu grubun içinde Mehmed Ali Paşa’nın oğullarından Abdülhamid ve Hüseyin, torunlarından Ahmed ve daha sonra Mısır hidivi olan İsmâil de bulunuyordu. Hûrînî, Kahire’ye dönünce Mısır’ın ilk millî matbaası olan Emîriyye (Bulak) Matbaası’nda tashih müdürü olarak göreve başladı. İbn Haldûn’un Muḳaddime’si başta olmak üzere çok sayıda kitabın tashih ve tahkikini yaparak yayımladı. Kendisiyle birlikte Ezher âlimlerinden Muhammed Abdurrahman Kutta‘ el-Adevî, Muhammed el-Hüseynî ve Tâhâ Mahmûd gibi şahsiyetlerin yardımıyla neşredilen bu eserlerin dikkatli ve güvenilir şekilde hazırlandığı kabul edilmektedir. Hûrînî Kahire’de vefat etti. Onun yaşadığı dönem, İslâm dünyasının sömürgecilik hareketleriyle karşı karşıya kaldığı bir devirdi. Hûrînî, işgal şartları altında müslümanların kendi kültürleriyle bağlantılarını koruyabilmelerinin en önemli şartının dil ve edebiyat olduğunu farketmiş, telif eserlerinin yanı sıra klasik eserleri yeni nesillere kazandırma yönünde çalışmalar gerçekleştirmiştir. Ayrıca kendisi Arapça’nın bozulmasına karşı çıkan önde gelen dil bilimcilerden biridir.

Eserleri. A) Telifleri. Nasr el-Hûrînî çeşitli konularda kitaplar yazmış, ancak bunların çoğu yayımlanmamıştır. Başlıca eserleri şunlardır: el-Meṭâliʿu’n-Naṣriyye li’l-meṭâbiʿi’l-Mıṣriyye fi’l-uṣûli’l-ḫaṭṭıyye (Bulak 1275, 1302, 1304; Ḳavâʿidü’l-imlâ el-müsemmâ el-Meṭâliʿu’n-Naṣriyye li’l-meṭâbiʿi’l-Mıṣriyye fi’l-uṣûli’l-ḫaṭṭıyye adıyla, Beyrut 2001); Şerḥu dîbâceti’l-Ḳāmûs (Beyrut 1424/2003; el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ’in baş tarafına yazılan bu yazıda Fîrûzâbâdî’nin hayatı ve eserde kullanılan metot hakkında bilgi verilmektedir); Serḥu’l-ʿayneyn fî şerḥi ʿUneyn (dil ve edebiyata dair bir eserdir); Ḥâşiye ʿalâ besmeleti’l-aḥrâz fî envâʿi’l-mecâz; Taḳyîdât ʿalâ risâleti’l-Yûsî fi’l-mecâz; et-Taḥrîrâtü’n-Naṣriyye ʿalâ şerḥi’r-Risâleti’z-Zeydûniyye (İbn Nübâte el-Mısrî’nin İbn Zeydûn’un risâlesi üzerine yazdığı şerhe düşülmüş notları ihtiva etmektedir); Tercemetü İbn Ḫallikân; Kitâbü Tesliyeti’l-muṣâb ʿinde firâḳi’l-aḥbâb; Tefsîru sûreti’l-Mülk; et-Tavaṣṣul li-ḥalli meşâkili’t-tevessül; el-Müʾtelif ve’l-muḫtelif (hadis râvilerinin isimleri hakkında bir risâledir; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mustalah, nr. 290; Tal‘at, nr. 212).

B) Neşirleri. 1. İbn Haldûn, Muḳaddime (Bulak 1274). Bu neşir eserin sonraki baskılarına temel teşkil etmiştir; daha sonra basılan Kitâbü’l-ʿİber’in ilk cildi bu neşri de ihtiva etmektedir. 2. Fîrûzâbâdî, el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ (Bulak 1272, 1289, 1301-1303). Hûrînî bu esere bazı notlar ve dil bilimiyle ilgili “Müveşşe’l-ḥavâşî bi-ṭırâz Naṣr el-Hûrînî” başlıklı bir bölüm ilâve etmiştir. Mustafa İnânî bu neşri gözden geçirerek tekrar yayımlamıştır (Kahire 1344). 3. İbn Hânî, Dîvân (Kahire 1274). 4. Muhammed b. Abdülbâkī ez-Zürkānî, Şerḥu’z-Zürḳānî (I-IV, Kahire 1279-1280). Zürkānî’nin İmam Mâlik’in el-Muvaṭṭaʾına yazdığı şerhin tahkikli neşridir. 5. Celâleddin es-Süyûtî, el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân (Kahire 1279). 6. Celâleddin es-Süyûtî, el-Müzhir fî ʿulûmi’l-luġa ve envâʿihâ ([Bulak], 1282). 7. İbn Şâkir el-Kütübî, Fevâtü’l-vefeyât (I-II, Bulak 1283; Ebü’l-Vefâ el-Hûrînî ve Zeynüddin es-Sayyâd el-Mürsıfî ile birlikte). 8. Ebû Dâvûd, Ṣaḥîḥu süneni’l-Muṣṭafâ (baskı yeri yok, 1280 [el-Matbaatü’l-Kastaliyye]). 9. Ebû Zeyd Abdurrahman b. Abdülazîz et-Tâdilî, el-Vişâḥ ve tes̱ḳīfü’r-rimâḥ fî reddi tevhîmi’l-vecdi li’ṣ-Ṣıḥâḥ (Bulak 1281). 10. Muhibbüddin Efendi, Tenzîlü’l-âyât ʿale’ş-şevâhid mine’l-ebyât: Şerḥu şevâhidi’l-Keşşâf (Bulak 1281). 11. Yâfiî, Muḫtaṣaru Ravżi’r-reyâḥîn fî menâḳıbi’ṣ-ṣâliḥîn (baskı yeri yok, 1281[el-Matbaatü’l-Kastaliyye]). 12. Şehâbeddin el-Hafâcî, Şifâʾü’l-ġalîl fîmâ fî kelâmi’l-ʿArab mine’d-daḫîl (Kahire 1282). 13. Râgıb Paşa, Sefînetü’r-Râġıb ve defînetü’ṭ-ṭâlib (Bulak 1282). 14. İsmâil b. Hammâd el-Cevherî, Tâcü’l-luġa ve ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye (Bulak 1282). Nâşirin kaleme aldığı “el-Fevâʾidü’n-nâfiʿa fi’l-luġati ʿumûmen ve fi’ṣ-Ṣıḥâḥi ḫuṣûṣan” başlıklı bir bölümü de içermektedir. 15. Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Kitâbü’l-Eġānî (I-XX, Bulak 1284-1285). 16. Demîrî, Ḥayâtü’l-ḥayevân (I-II, Kahire 1275). 17. İbn Hicce, Ḫizânetü’l-edeb (Bulak 1273). 18. Nevâcî, Ḥalbetü’l-kümeyt (Bulak 1276). Hûrînî ayrıca Mecmûʿ min mühimmâti’l-mütûn başlıklı derleme bir eserin neşrini de gerçekleştirmiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2006 yılında İstanbul’da basılan 32. cildinde, 414 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.