SARAÇ, Mustafa Celal

Urfa ulemâsından olan babası müderris Abbas Vâsık Efendi’nin görevli bulunduğu Bağdat’ta doğdu. Urfa Öğretmen Okulu’ndan mezun olduktan sonra (1922) bir yıl matematik öğretmenliği yaptı. Ardından Adana’da liseyi bitirerek İstanbul’a gitti ve Yüksek Mühendis Mektebi’ne (bugünkü İstanbul Teknik Üniversitesi) girdi. 1927’de Maarif Vekâleti’nin açmış olduğu sınavı kazanarak Fransa’ya gönderildi ve Dijon Üniversitesi Fen Fakültesi’nde matematik, fizik, kimya, Edebiyat Fakültesi’nde bilim tarihi ve felsefesi okudu. 1932’de yurda dönüp bir süre Adana Erkek ve Kız liselerinde fizik öğretmenliği yaptı. 1933 üniversite reformundan sonra İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nde umumî ve tecrübî fizik doçentliğine, 1941’de Ankara’da Millî Eğitim Bakanlığı Yüksek Öğrenim Şube müdürlüğüne ve Gazi Eğitim Enstitüsü genel matematik ve fizik öğretmenliğine tayin edildi. 1943’te Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi’nin kurulmasıyla burada fizik profesörlüğüne, ayrıca Fizik Enstitüsü müdürlüğüne (1945-1962) getirildi. Bu arada fakülte dekanlığı, senato üyeliği (1951-1958), Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Dairesi ve Klasik Eserler Tercüme Bürosu üyelikleri (1946-1962), İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü müdürlüğü (1961-1962) yaptı. 1 Ekim 1962’de Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Genel Fizik Kürsüsü profesörlüğüne, 11 Aralık 1963’te Ege Üniversitesi rektörlüğüne seçildi. 13 Temmuz 1976’da yaş haddinden emekli oldu. 22 Ağustos 1998’de İstanbul’da vefat etti.

Fransızca, Almanca, Arapça ve Farsça bilen, çoğu tercüme on bir kitapla çeşitli konularda elli yedi makalenin sahibi olan M. Celal Saraç’ın katıldığı araştırma, inceleme ve kongreler şunlardır: Heidelberg Üniversitesi (1931 ve 1969), Berlin Üniversitesi (1936), Fransa’da Dijon Üniversitesi (1938 ve 1939), Amsterdam Bilim Tarihi Kongresi (1950), Brüksel Mekanik Kongresi (1956), Münih Bilim ve Teknik Tarihi Kütüphanesi (1956), Dijon Fen Fakültesi ve Paris Ölçüler ve Ağırlıklar Enstitüsü (1960 ve 1966), Avrupa Üniversite Rektörleri Toplantısı (1964), Montreal’de Uluslararası Üniversiteler Birliği Toplantısı (1970).

Eserleri: Fizik Problemleri (Ankara 1946, Besim Tanyel’le birlikte), Tecrübî Fizik (Ankara 1955), İyonya Pozitif Bilimi (İzmir 1971), Bilim Tarihi: Matematik-Astronomi (Ankara 1983), Termodinamik Prensipleri (İzmir 1985), Termodinamik (Ch. Fabry’den tercüme, İstanbul 1936), Fizik (Memento Larousse’dan tercüme, Ankara 1942, H. Dener ve N. Kürkçüoğlu ile birlikte), Denel Fizik: Mekanik (Simon-Dognon’dan tercüme, Ankara 1944, N. Kürkçüoğlu ile birlikte), Denel Fizik: Optik (Simon-Dognon’dan tercüme, Ankara 1946), Genel ve Denel Fizik: Titreşim Hareketleri (Lemoin-Blane’den tercüme, Ankara 1947), Henri Poincaré (Volterre-Langevin-Boutroux’dan tercüme, Ankara 1952), Salih Zeki Bey, Hayatı ve Eserleri (Celal Saraç’ın ölümünden sonra öğrencisi Yeşim Işıl Ülman tarafından yayımlanmıştır, İstanbul 2001).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2009 yılında İstanbul’da basılan 36. cildinde, 110-111 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.