ABDULLAH b. ÜNEYS el-CÜHENÎ

Doğum ve gençlik yılları hakkında bilgi yoktur. İslâm düşmanı zengin yahudi Ebû Râfi‘in ortadan kaldırılmasıyla görevli dört (veya beş) kişilik grup içinde yer aldı; Useyr b. Zârem (bk. Vâkıdî, II, 566-568) üzerine gönderilen otuz kişilik askerî birlikte bulundu. Hz. Peygamber, Medine üzerine yürümek için adam toplamakla meşgul olan yahudi lideri Hâlid b. Süfyân b. Nubeyh’i (İbn Sa‘d’a göre Süfyân b. Hâlid’i) ortadan kaldırmak üzere tek başına onu görevlendirdi. Hâlid’i Nahle veya Urene’de bulabileceğini, ona güven verebilmek için gerekirse kendi aleyhinde rahatça konuşabileceğini söyledi. Abdullah, Hâlid b. Süfyân’ı Urene vadisinde buldu. Onu görünce içinde bir ürperti duydu. O sırada ikindi vakti girmiş olduğu için, Hâlid’e doğru giderken namazını ima ile kıldı. Kendisini, onun emrinde Peygamber’le savaşmaya gelen Huzâalı bir Arap olarak tanıttı ve Peygamber aleyhinde öyle şeyler söyledi ki Hâlid şimdiye kadar Muhammed’den böyle bahseden ve onunla savaşmaya bu kadar istekli olan bir adamla karşılaşmadığını itiraf etmek zorunda kaldı. Abdullah’ı yanından ayırmadı, akşam da kendi çadırında alıkoydu. Hâlid’in adamları dağıldıktan sonra bir fırsatını bulan Abdullah Hâlid’i öldürdü ve hemen uzaklaşıp bir mağarada gizlendi. Daha sonra da Medine’ye döndü, olanı biteni Hz. Peygamber’e anlattı. Peygamber ona bu olayın hâtırası olarak bir asâ verdi ve, “Bu kıyamet günü aramızda bir işaret olacak, sen cennette de bu asâya dayanacaksın” (Müsned, III, 496) dedi. Abdullah b. Üneys bu hâtırayı ölünceye kadar kılıcıyla birlikte taşıdı. Vefatında vasiyeti üzerine kefeni içine kondu.

Hicretin dördüncü veya altıncı yılında, muharremin 5’inden 23’üne kadar süren bu olay, Abdullah b. Üneys Seriyyesi diye anıldı. Gizlice düşman içine giren müslümanların diğer müslümanlar aleyhinde konuşabileceklerine ve ima ile namazlarını kılabileceklerine delil olarak gösterilen (bk. Ebû Dâvûd, “Sefer”, 20; Serahsî, I, 266-270) bu hadisenin kahramanı Abdullah, yakalandığı humma yüzünden (bk. Vâkıdî, I, 117), Bedir Savaşı’na katılamamış, ancak Uhud başta olmak üzere sonraki bütün savaşlara iştirak etmiştir. Mısır’ın fethinde, Afrika savaşlarında da bulunmuştur. Abdullah, evinin Mescid-i Nevevî’ye uzak olması sebebiyle Hz. Peygamber’den, Kadir gecesini ihya edebilmek için Medine’ye hangi gece gelmesi gerektiğini sormuş, o da ramazanın 23. gecesini tavsiye etmiştir (bk. el-Muvaṭṭaʾ, “İʿtikâf”, 12; Ebû Dâvûd, “Şehru Ramażân”, 3). Bunun üzerine Abdullah her ramazanın 23. gecesi Medine’ye gelmiş, bu esnada Suffe veya Mescid-i Nebevî’de gecelediği için de ashâb-ı Suffe’den sayılmıştır. Abdullah b. Üneys’in 80 (699) yılında Şam’da vefat ettiği rivayet edilmekteyse de genellikle 54’te (674) Muâviye’nin hilâfet yıllarında öldüğünü kabul edilmektedir.

Abdullah’ın Hz. Peygamber’den rivayet ettiği hadisler, bazı sünenlerle Müsned’de (III, 495-496, 498) yer almıştır. Kendisinden de çocukları Atıyye, Amr, Damre ve Abdullah ile Câbir b. Abdullah hadis rivayet etmiştir. Hatta Câbir, sadece Abdullah’ın bildiği bir hadisi ondan öğrenmek için bir aylık yolculuğu göze alarak Şam’a kadar gitmiştir (bk. Buhârî, “ʿİlim”, 19).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul’da basılan 1. cildinde, 140-141 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.