BERKŪKĪ

Minye’de doğdu. Ezher’de okurken özellikle Şeyh el-Mersafî’nin ilminden büyük ölçüde faydalandı. Ayrıca Muhammed Abduh’un derslerine titizlikle devam ederek çağındaki modern düşünce akımlarını tanıdı. Akkād, İbrâhim el-Mâzinî, Abdurrahman Şükrî, Mustafa es-Sibâî gibi ünlü arkadaşları ile birlikte aylık el-Beyân dergisini çıkarmaya başladı (24 Ağustos 1911). Bütün mal varlığını harcayarak 1920 yılına kadar yayımladığı bu dergiyi, memleketinde gördüğü fikir, edebiyat ve dil sahalarındaki kargaşayı önlemek, milletin kendi tarihinden kopmadan geleceğini düşünmesine, Batı’nın cazibesine kapılmadan kendi kültür, dil vb. değerlerine sahip çıkmasına yardımcı olmak için neşrettiğini bizzat ifade etmektedir. Mahmûd Feyyâz, el-Beyân dergisinin İslâm’ın ve İslâm kültürünün kuvvetli bir sesi olduğunu ve Ahmed Zekî’nin burada İslâm’ın ihtişamını tasvir ederek Endülüs tarihini yazdığını kaydetmektedir (eṣ-Ṣaḥâfetü’l-edebiyye, s. 219). Berkūkī ayrıca dergisinde edebî, fikrî, sosyal vb. çeşitli konular yanında, “müslüman Mısır kadınının İslâmî inanç ve prensiplerden dolayı erkeklerin baskısı ile haremde, cehalet içerisinde uzlet hayatı yaşadığını” iddia eden Batılılar’ın bu ve benzeri konulardaki suçlamalarını reddeden yazılar da yayımladı.

Sohbetleri zevkle dinlenen, aynı zamanda akıcı bir üslûba sahip olan Berkūkī, gazeteciliği yanında ilmî ve edebî çalışmalar da yapmış, bazı eski büyük şairlerin eserlerini ve şerhlerini neşre hazırlamıştır.

Eserleri. 1. Şerḥu Dîvâni’l-Mütenebbî. Berkūkī Arap edebiyatının en meşhur metinlerinden biri olan Mütenebbî divanına yaptığı ve iki defa bizzat bastırdığı (Kahire 1349/1930, 1357/1938; bu baskıdan ofset olarak Beyrut 1399/1979) bu dört ciltlik şerhinde daha önce yazılan şerhlerden de faydalanmış, onların izahlarını almış, Mütenebbî’nin lehinde ve aleyhindeki tenkitlere yer vermek suretiyle eserine önceki şerhlere nisbetle çok daha muhtevalı ve farklı bir hüviyet kazandırmıştır. Böylece bu şerh kendi ifadesiyle, “Mütenebbî divanının ve şerhlerinin şerhi olmuştur” (Şerḥu Dîvâni’l-Mütenebbî, I, 18). Ayrıca 120 sayfayı aşkın bir mukaddimede Mütenebbî’nin hayatı, şahsiyeti, divanına şerh yazanlarla bu şerhler hakkında verdiği bilgiler ve cilt sonlarına konulan kafiye indeksleriyle Berkūkī şerhi, Mütenebbî hakkında baş vurulacak en ayrıntılı, en muhtevalı yegâne kaynak haline gelmiştir.

2. el-Behcetü’l-Berḳūḳıyye. Ali er-Rızâ’nın kasidesinin şerhidir. Altmış üç sayfadan ibaret olan bu eser 1313 yılında Kahire’de basılmıştır.

3. et-Telḫîṣ. Kazvînî’nin Telḫîṣü’l-Miftâḥ’ına bir mukaddime ile birlikte yazdığı şerhtir. Kahire’de (1322) yayımlanan eserin daha sonra da birkaç baskısı yapılmıştır.

4. Ḥaḍâretü’l-ʿArab fi’l-Endelüs. Gustave le Bon’dan tercümedir (Kahire 1341).

5. Devletü’n-nisâʾ. Kadınlarla ilgili sosyal ve kültürel ansiklopedik bir eserdir (Kahire 1945).

6. Seyâḥa fi’l-firdevs. el-Beyân dergisinde aynı adla yayımladığı edebî mektuplarıdır. Bu eserin adını Ziriklî el-Firdevsü’l-mefḳūd, Kehhâle ise el-Firdevs veya Seyâḥa fi’l-âḫire şeklinde kaydetmektedir.

7. Şerḥu Dîvâni Ḥassân b. S̱âbit. Birkaç baskısı yapılan eser (ilk baskısı Kahire 1348/1929) son olarak 1983 yılında Beyrut’ta yayımlanmıştır.

8. eẕ-Ẕeḫâʾir ve’l-ʿabḳariyyât. İki cilt halinde ansiklopedik bir eserdir (bk. Ziriklî, IV, 81).

Bunların dışında eẕ-Ẕâkiretü ve’n-nisyân ve Dîvânü’l-edeb adlı eserleri bulunan Berkūkī, Buhtürî’nin divanını da neşretmiştir (Beyrut 1329).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 5. cildinde, 514 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.