https://islamansiklopedisi.org.tr/ebu-avane-el-isferayini
230 (844-45) yılından sonra doğduğu rivayet edilmektedir. Aslen Nîşâburludur. İsferâyin’de oturan bir aileden geldiği için burada doğduğu düşünülebilir. İlk tahsiline Kur’an okumayı öğrenmekle başladı. Ardından hadis ve fıkıh ilimlerine yöneldi. Memleketindeki âlimlerden faydalandıktan sonra Horasan, Irak, İran, Şam, Mısır, Mekke, Medine ve Yemen’i dolaştı. Buralarda yıllarca kalarak tanınmış âlimlerin derslerine devam etti; hadis ve fıkıh bilgisini geliştirdi. Kendilerinden hadis yazıp fıkıh öğrendiği hocaları arasında Müslim b. Haccâc, Ahmed b. Ezher, Ömer b. Şebbe, Muhammed b. Yahyâ ez-Zühlî, Ebû Zür‘a er-Râzî ve Ebû Hâtim er-Râzî gibi âlimler vardır.
Ebû Avâne İsferâyin’e döndükten sonra burada hadis okutmaya başladı. 292 (904-905) yılında Cürcân’da hadis rivayet ettiği bilinmektedir. İmam Şâfiî’nin görüşlerini ve eserlerini İsferâyin’e ilk getiren odur ve bu eserleri Şâfiî’nin en meşhur iki râvisi Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî ve İsmâil b. Yahyâ el-Müzenî’den doğrudan rivayet etmesiyle meşhurdur. Ebû Avâne’nin talebeleri arasında tanınmış muhaddislerden Ebû Ali en-Nîsâbûrî, İbn Adî, Taberânî, Ebû Bekir el-İsmâilî, Gıtrîfî ve kendi oğlu Ebû Mus‘ab Muhammed bulunmaktadır.
Beş defa haccettiği söylenen Ebû Avâne el-İsferâyînî Zilhicce 316’da (Ocak 929) İsferâyin’de vefat etti. Sonraları mezarı üzerine bir türbe yapıldı ve burası halkın ziyaretgâhı haline geldi.
Eserleri. el-Müsnedü’l-muḫrec ʿalâ kitâbi Müslim b. el-Ḥaccâc. Kâtib Çelebi’nin Muḫtaṣarü’l-müsnedi’ṣ-ṣaḥîḥ ʿalâ Müslim adıyla zikrettiği (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 556), ayrıca eṣ-Ṣaḥîḥu’l-müsned, Ṣaḥîḥu Ebî ʿAvâne, Müsnedü Ebî ʿAvâne, Müstaḫrecü Ebî ʿAvâne adlarıyla da anılan eser, Ṣaḥîḥ-i Müslim üzerine düzenlenmiş bir müstahrecdir. Ebû Avâne, kendi isnadlarıyla Ṣaḥîḥ-i Müslim’deki rivayetleri desteklediği bu eserin bölümlerine kısa başlıklar koymuş, yer yer açıklamalar yapmış, rivayetlerde yapılan yanlışlıkları göstermeye çalışmıştır. Eserin bir bölümü Müsnedü Ebî ʿAvâne adıyla yayımlanmıştır (I-II, Haydarâbâd 1362-1363). Bazı bölümlerinin üzerindeki Muḫtaṣaru Ebî ʿAvâne ibaresi (bk. Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 508, 509), Ebû Avâne’nin bu adı taşıyan başka bir eseri bulunduğu kanaatini uyandırmıştır. Nitekim Hidiviyye Kütüphanesi’nde Muḫtaṣaru Ebî ʿAvâne fi’l-ḥadîs̱ adlı diğer bir eserinin daha mevcut olduğu kaydedilmektedir (Kays Âl-i Kays, II/2, s. 374).
BİBLİYOGRAFYA
Ebû Avâne, Müsned, Haydarâbâd 1362/1943 → Beyrut, ts. (Dârü’l-ma‘rife).
Sehmî, Târîḫu Cürcân, Beyrut 1401/1981, s. 490.
İbn Hallikân, Vefeyât, VI, 393-394.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIV, 417-422.
a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, III, 779-780.
Sübkî, Ṭabaḳāt, III, 487-488.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 556; II, 1075, 1671, 1679, 1685.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, II, 274.
Süyûtî, Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ (Ömer), s. 327.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 544.
Kettânî, er-Risâletü’l-müsteṭrafe, s. 27.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), VIII, 196.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XIII, 242.
Kays Âl-i Kays, el-Îrâniyyûn, II/2, s. 374.
Sezgin, GAS, I, 174.
Ramazan Şeşen v.dğr., Fihrisü maḫṭûṭâti Mektebeti Köprülü, İstanbul 1406/1986, I, 209-211.
J. A. Wakin, “Abū ʿAwāna”, EIr., I, 260.
