TDV İslâm Ansiklopedisi editörleri tarafından tespit edilen ilişkili maddeler aşağıda sunulmaktadır. Fakat, MEZHEP maddesi ile arasında alaka kurulabilecek ansiklopedi maddeleri bunlarla sınırlı olmayabilir.
FIRKA
Siyasî ve itikadî mezhepler için kullanılan bir terim.
TEFRİKA
Dinî, fikrî veya siyasî birliğin parçalanması.
İHTİLÂF
Bir meselede ayrı ayrı görüşlerin ortaya çıkması anlamında terim.
HİLÂF
Bazı dinî ilimlere, özellikle fıkıh konularına uyarlanmış cedel tekniği, fıkıh mezhepleri arasındaki ihtilâfları konu edinen ilim dalı, hilâfiyat.
İCTİHAD
Nassın lafız ve mânasından hareketle, nassın bulunmadığında da çeşitli istinbat metotları kullanılarak şer‘î hüküm hakkında zannî bilgiye ulaşma çabasının genel adı.
TAKLİD
Bir âlimin görüşünü delilsiz kabul etmek anlamında fıkıh usulü terimi.
TELFÎK
Fıkhî bir meselenin hükmünü farklı mezheplerden seçilen unsurları bir araya getirerek oluşturma anlamında terim.
Mezhepleşmenin yaşandığı temel alanlardan biri
FIKIH
İslâm ibadet ve hukuk ilmi.
Mezhepleşmenin yaşandığı temel alanlardan biri
KELÂM
İslâm dininin ana ilkelerini konu edinen ilim.
EHL-i SÜNNET
Hz. Peygamber ile ashabın dinin temel konularında takip ettikleri yolu benimseyenler anlamında bir tabir.
ŞÎA
Hz. Peygamber’in vefatından sonra devlet yönetiminin Hz. Ali’ye ve onun soyundan gelenlere ait olduğu düşüncesi etrafında birleşen çeşitli grupların ortak adı.
TAKRÎBÜ’l-MEZÂHİB
İslâm mezheplerinin ve özellikle Ehl-i sünnet ile Şîa’nın ortak amaçlar etrafında hareket etmesi anlamında bir tabir.
HANEFÎ MEZHEBİ
Dört büyük Sünnî fıkıh mezhebinden biri.
ŞÂFİÎ MEZHEBİ
Dört büyük Sünnî fıkıh mezhebinden biri.
MÂLİKÎ MEZHEBİ
Dört büyük Sünnî fıkıh mezhebinden biri.
HANBELÎ MEZHEBİ
Dört büyük Sünnî fıkıh mezhebinden biri.
EVZÂÎ
Evzâiyye mezhebinin kurucusu, fıkıh ve hadis âlimi.
SÜFYÂN es-SEVRÎ
Kendi adıyla anılan fıkıh mezhebinin imamı, müfessir, muhaddis ve zâhid.
Kendi adıyla anılan fıkıh mezhebinin kurucusu
TABERÎ, Muhammed b. Cerîr
Câmiʿu’l-beyân ve Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk adlı eserleriyle tanınan müfessir, tarihçi, muhaddis ve fakih.
EBÛ SEVR
Mezhep kurucusu büyük fıkıh ve hadis âlimi.
ZÂHİRİYYE
Dâvûd b. Ali ez-Zâhirî (ö. 270/884) tarafından kurulan fıkıh mezhebi.
CA‘FERİYYE
İsnâaşeriyye Şîası’nın fıkıh mezhebi.
EŞ‘ARİYYE
Ebü’l-Hasan el-Eş‘arî (ö. 324/935-36) tarafından kurulan kelâm mektebi.
MÂTÜRÎDİYYE
Ebû Hanîfe (ö. 150/767) ve Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin (ö. 333/944) görüşleri etrafında oluşan kelâm mektebi.
SELEFİYYE
İtikadî konularda Kur’an ve Sünnet’in lafzına bağlı olan ve te’vili kabul etmeyen ekol.
MÜRCİE
İslâm’ın ilk dönemlerinde ortaya çıkıp ılımlı ve uzlaşmacı fikirleriyle tanınan itikadî ve siyasî fırka.
HÂRİCÎLER
Dinî ve siyasî konulardaki aşırı görüşleri ve faaliyetleriyle tanınan fırka.
İBÂZIYYE
Hâricî fırkalarının en mutedili ve günümüze ulaşan tek kolu.
MU‘TEZİLE
İtikadî meselelerin yorumunda akla ve iradeye öncelik veren kelâm mezhebi.
ZEYDİYYE
II. (VIII.) yüzyılın ilk çeyreğinde Kûfe’de ortaya çıkan, Irak, Taberistan ve özellikle Yemen’de varlığını sürdüren ılımlı bir Şiî fırkası.
İSNÂAŞERİYYE
On iki imam sistemini benimseyen Şiî fırkası.
İSMÂİLİYYE
İsmâil b. Ca‘fer es-Sâdık’a nisbet edilerek varlığını günümüze kadar sürdüren aşırı Şiî mezhebi.
CEHMİYYE
Cehm b. Safvân’ın (ö. 128/745-46) itikadî görüşlerinden oluşan mezhebe ve bu mezhebi benimseyenlere verilen ad.
KADERİYYE
Sorumluluk doğuran fiillerin sadece insan iradesiyle gerçekleştiğini ileri süren itikadî mezhep.
KERRÂMİYYE
III. (IX.) yüzyılın sonlarından itibaren Horasan ve Mâverâünnehir’de ortaya çıkan itikadî mezhep.
NECCÂRİYYE
Hüseyin b. Muhammed en-Neccâr’ın (ö. 230/845 civarı) kurduğu kelâm ekolü.
BAHÂÎLİK
İran’da Mirza Hüseyin Ali (ö. 1309/1892) tarafından kurulan ve görüşleri itibariyle İslâm kültürüne dayanmakla beraber İslâm dairesinden çıkmış bulunan bir mezhep.
EHL-i KIBLE
İnanç esaslarını değişik şekillerde yorumlayan farklı itikadî mezheplere bağlı bütün müslümanları kapsayan bir tabir.
EHL-i SALÂT
Kâbe’ye doğru yönelerek namaz kılmanın farz olduğuna inanan değişik mezheplere bağlı bütün müslümanları ifade etmek için kullanılan bir tabir.
EHL-i BİD‘AT
Asr-ı saâdet’ten sonra ortaya çıkmış, şer‘î bir delile dayanmayan bazı inanç ve davranışları benimseyen gruplar anlamında bir tabir.
ASHÂBÜ’t-TAHRÎC
Mezhep imamlarının metot ve görüşlerine bağlı kalarak yeni olaylara çözüm getiren fıkıh âlimleri.
ASHÂBÜ’t-TERCÎH
Mezhep imam ve müctehidlerinin ortaya koydukları görüşlerin dayandığı delilleri değerlendirerek aynı konudaki farklı görüşler arasında tercih yapabilme gücüne sahip fıkıh âlimleri.
ASHÂBÜ’l-VÜCÛH
Şâfiîler’in müctehidlerle ilgili sınıflandırmalarına göre, mezhep imamının usul ve kaidelerine bağlı kalarak ictihadda bulunan fıkıh âlimleri.
ASHÂBÜ’t-TEMYÎZ
Bağlı bulundukları mezhepteki farklı görüşler arasında tercih yapamamakla birlikte bu görüşlerden kuvvetli ve zayıf olanları ayırt edebilecek durumda bulunan fıkıh âlimleri.
NEVÂZİL
Mezhep imamlarından sonra ortaya çıkmış fıkhî meseleler için kullanılan bir terim.
TAHRÎC
Mezhep birikimini kaynak sayan fıkhî bilgi elde etme süreci anlamında terim.
MİLEL ve NİHAL
İslâmî literatürde dinler ve mezhepler tarihiyle ilgili eserlerin ortak adı.
el-FARK BEYNE’l-FIRAK
Abdülkāhir el-Bağdâdî’nin (ö. 429/1037-38) İslâm mezhepleri tarihi hakkındaki eseri.
MAKĀLÂTÜ’l-İSLÂMİYYÎN
Ebü’l-Hasan el-Eş‘arî’nin (ö. 324/935-36) itikadî İslâm mezheplerine dair eseri.
el-FASL
İbn Hazm’ın (ö. 456/1064) dinler ve mezheplere dair eseri.
BEYÂNÜ’l-EDYÂN
XI. yüzyılın ikinci yarısında yaşayan Ebü’l-Meâlî Muhammed b. Ubeydullah’ın dinler ve mezhepler tarihiyle ilgili eseri.
DEBİSTÂN-ı MEZÂHİB
Çeşitli din ve mezhepleri ve özellikle XI. (XVII.) yüzyılda Hindistan’ın dinî durumunu konu edinen müellifi meçhul Farsça eser.
el-MİLEL ve’n-NİHAL
Şehristânî’nin (ö. 548/1153) dinler, mezhepler ve felsefe tarihine dair eseri.
el-AVÂSIM mine’l-KAVÂSIM
Ebû Bekir İbnü’l-Arabî’nin (ö. 543/1148) kelâm ve mezhepler tarihiyle ilgili eseri.
İslâm mezhepleri tarihine dair et-Tenbîh ve’r-Red adlı eseriyle tanınan âlim
MALATÎ, Ebü’l-Hüseyin
Fıkıh, kıraat ve mezhepler tarihi âlimi.
el-BED’ ve’t-TÂRÎH
Mutahhar b. Tâhir el-Makdisî’nin (ö. 355/966’dan sonra) dinler, mezhepler, İslâm tarihi ve felsefeye dair eseri.
el-MAKĀLÂT ve’l-FIRAK
Sa‘d b. Abdullah el-Kummî’nin (ö. 301/913-14) Şîa mezhebinin kollarına dair eseri.
FIRAKU’ş-ŞÎA
İmâmiyye âlimlerinden Hasan b. Mûsâ en-Nevbahtî’nin (ö. 310/922 [?]) Şîa fırkalarına dair eseri.
